Akademik Veri Yönetim Sistemi
Platanus Publishing, Ankara, 2023
ÖNSÖZ
Veba, kolera, çiçek ve tüm diğerleri… Salgın hastalıklar dünyayı globalleşmeden çok önce de çok defa sarmıştır. Antikiteden moderniteye, mikrobiyoloji, epidemiyoloji ve enfeksiyon hastalıkları disiplinlerinin gelişimine dek, insanlar anlayamadıkları enfeksiyöz felaketlerle karşılaşmanın çaresizliğini ve korkusunu yaşamıştır. Salgınlar insanoğlu için daima zorluklar ve yeni başlangıçlar anlamına gelmiş, toplumsal, siyasal, ekonomik ve demografik etkileriyle insanlık tarihine yön vermiştir. Bu etkiler gibi tarih boyunca salgın hastalıklarla nasıl mücadele edildiğine dair bilgiler de son derece ilginçtir. Bu mücadeleler bilhassa, gribin dahi bir yılda yüz milyona yakın can alabileceğinin görüldüğü 1918 grip pandemisinden sonra, XX. yüzyıl boyunca gerçekleşen medikal (prevantif, terapötik, profilaktik) atılımlar ve kurumsal (Dünya Sağlık Örgütü vd.) adımlar ile tezahür etmiştir. Gelişen aynı farkındalık doğrultusunda salgınlar, aynı dönemde etik (triyaj, tayınlama), hukuk (hasta/sağlık hizmeti tedarikçisi hakları, hükûmet ve mercilerin sorumlulukları) ve medya (konvansiyonel/sosyal medyada prezantasyon, enformasyon, dezenformasyon) perspektiflerinden de çokça ele alınmıştır. Ne var ki bir asır sonra bugün, bir başka respiratuvar hastalık olarak COVID-19, eldeki tüm gelişkin XXI. yüzyıl tıp teknolojisine ve bilgisine karşın yedi milyona yakın can alarak, salgın hastalıkları bir kez daha insanlığın acı gündemi haline getirmiştir.
Yine bu gündem sırasında, 2022’nin Ekim ayında, iki yüze yakın Türk, Avrupalı ve Amerikan bilim insanının iştiraki ve de Dicle Üniversitesi—İstanbul Üniversitesi—Tıp Etiği, Tıp Hukuku, Tıp Tarihi Derneği (kuruluş 2004) işbirliği ile, Uluslararası Tarihsel, Yasal, Etik ve Medya Boyutlarıyla Salgın Hastalıklar Kongresi (Dicle Üniversitesi’nde) gerçekleşmiştir. COVID-19 atmosferinde gerçekleştirdiğimiz bu kongrenin hedefi, salgın hastalıklara dair kolektif hafızadan büyük ölçüde silinmiş olan realiteleri yeniden dile getirmek, dahası, dile getirilebilecek yeni hususlara kulak vermek olmuştur. Türkiye’nin pek çok üniversitesinden çok kıymetli Türk akademisyenlerin sunumları, yanı sıra Dr. (PhD) Carlos Viesca (Uluslararası Tıp Tarihi Derneği Asbaşkanı), Prof. Dr. Jochen Taupitz (Mannheim Üniversitesi, Hukuk Fakültesi), Prof. Dr. hab. Jaroslaw Kita (Lodz Üniversitesi, Felsefe ve Tarih Fakültesi), Prof. Dr. hab. Robert Lipelt (Jan Grodek Üniversitesi, Sosyal Bilimler Fakültesi), Prof. Dr. hab. Bozena Plonka-Syroka (Wroclaw Tıp Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi) gibi yabancı duayenlerin katkıları, ayrıca kamunun ve medyanın da büyük ilgisiyle, bu hedefimize doğru büyük bir adım atmış olduğumuz kanaatindeyiz. İsmiyle müsemma kongremizde, Türkiye’de ve başka ülkelerde geçmişte yaşanmış ve gelecekte yaşanabilecek olan salgınlar, mezkûr tarihî kıssalardan günümüze çıkarılabilecek hisselerin yanı sıra, çok çeşitli hukuk, etik ve medya perspektiflerinden de bakılarak ele alınmış, konuşulmuş, tartışılmıştır. Bu sene (2023) ise, salgın hastalıklar temalı tüm bu sunum ve bilgileri, herkesin istifadesine arz adına kitaplaştırmayı hedefledik. Bu hedefimiz de yayımlamış olduğumuz iki (cilt) kitap ile gerçekleşmiş bulunmaktadır. Yine kitaplarımızın ön kapakları, kongremizde en büyük yabancı katılımcı grubu ile temsil olunan Polonya ile Türkiye arasındaki dostluk ve bilimsel işbirliğini kutlamak isteğiyle, ve editörlerimizden Dr. Öğr. Üyesi M. Kemal Temel’in (İstanbul Tıp Fakültesi, Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı) girişimi ve muhatap Sanok Tarih Müzesi’nin de nazik izinleriyle, Leh ressam Zdzislaw Beksinski’nin tablolarından biri ile tezyin edilmiştir. Mart ayında basılan kitaplarımızın, Şubat 2023’te gerçekleşen ve on binlerce yurttaşımızı yitirdiğimiz Güney—Güneydoğu Anadolu deprem felaketinden ileri gelen doğal engellerden (ortak acımız, alt üst olan program ve planlarımız, metinlerde yalnızca yapısal editörlük sağlayabilmemiz vd.) olabildiğince az etkilenmesi için elimizden gelen gayreti gösterdiğimizi de not düşmek isteriz.
Her
bilimsel bilgi şöleninin ve metninin, Beksinski’nin tablosundaki gibi,
karanlıklara tutulan birer ışık olduğu düşüncesindeyiz ve söz konusu
kitaplarımızdan etik–hukuk–medya temalı ikincisini, bu düşünce ve en iyi dileklerimizle
tüm okurlara arz ederiz.
Editörler
Prof. Dr. Arın Namal (İstanbul Üniversitesi, İstanbul
Tıp Fakültesi, Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı)
Dr. Öğr. Üyesi M. Kemal Temel (İstanbul Üniversitesi,
İstanbul Tıp Fakültesi, Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı)
Prof. Dr. Ayşegül Erdemir (Maltepe Üniversitesi, Tıp
Fakültesi, Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı)
Prof. Dr. Bozena Plonka-Syroka (Wroclaw Tıp Üniversitesi, Eczacılık
Fakültesi, Beşerî ve Sosyal Bilimler Anabilim Dalı)
Dr. Öğr. Üyesi Fahrünnisa Kazan (Dicle Üniversitesi,
İletişim Fakültesi, Gazetecilik Bölümü)
PREFACE
Plague, cholera, smallpox, and
all the others… Epidemics engulfed the globe many times before globalization.
From antiquity to modernity, to the development of the disciplines of
microbiology, infectious diseases, and epidemiology, people experienced the
helplessness and fear of encountering infectious disasters that they could not
comprehend. Epidemics have always meant difficulties and new beginnings for
humanity, and have shaped human history with their social, political, economic,
and demographic effects. Like these effects, information on how epidemics have
been dealt with throughout history is also extremely interesting. The
counterattack found its most intense form in the medical (preventive,
therapeutic, prophylactic) breakthroughs and institutional (World Health
Organization, etc.) steps achieved in the 20th century, after it was seen that
even the flu could claim up to a hundred million lives within a year. In line with
the same growing awareness, epidemics were frequently addressed also from the
perspectives of ethics (triage, rationing), law (patients’ / health-care
providers’ rights, responsibilities of governments and authorities), and media
(presentation, information, disinformation in conventional/social media) in the
same period. However, today, a century later, COVID-19 as another respiratory
disease has once again reminded humanity of the grim reality of epidemics,
having killed almost seven million people despite all the advanced 21st-century
medical technology and knowledge available.
In this context, in October
2022, the International Conference on the Historical, Ethical, Legal, and
Media Dimensions of Epidemics took place (at Dicle University) with the
participation of nearly two hundred Turkish, European, and American scientists
and the cooperation of Dicle University—Istanbul University—Society of Medical
Ethics, Medical Law, and Medical History (est. 2004). The aim of this
conference that we organized in the course of the COVID-19 pandemic was to
revisit the realities about epidemics that have been largely erased from the
collective memory and, moreover, to pay attention to new issues that could be
expressed. With the presentations made by distinguished Turkish academics from
many universities across Türkiye, contributions by foreign scholars such as Dr.
(PhD) Carlos Viesca (Vice-president of the International Society for the
History of Medicine), Prof. Dr. Jochen Taupitz (Faculty of Law, University of
Mannheim), Prof. Dr. hab. Jaroslaw Kita (Faculty of Philosophy and History,
University of Lodz), Prof. Dr. hab. Robert Lipelt (Faculty of Social Sciences,
State University of Jan Grodek in Sanok) and Bozena Plonka-Syroka (Faculty of
Pharmacy, Wroclaw Medical University), and the great interest of the public and
the media, we believe that we have taken an important step toward achieving
this goal. In our conference true to its name, past and possible future
epidemics in Türkiye and other countries were addressed and discussed from a
wide variety of legal, ethical and media perspectives, as well as in the
context of lessons that can be drawn from the historical pandemics. This year
(2023), we aimed to publish all these presentations and information on epidemic
diseases in the form of a book for the use of everyone. With the present book
in two volumes, this goal also has been accomplished. Again, the front covers
of our series are illustrated with one of the works of Polish painter Zdzislaw
Beksinski, with the desire to celebrate the friendship and scientific
cooperation between Türkiye and Poland, represented by the largest group of
foreign participants in our conference, and with the request of Asst. Prof. Dr.
M. Kemal Temel (Department of Medical History and Ethics, Istanbul Faculty of
Medicine) from our editorial team and the kind permission of the Historical
Museum in Sanok. We would also like to note that we did our best to ensure that
our series published in March are affected as little as possible by the natural
obstacles (our common grief, derailed plans, that we could provide only minimal
textual editing, etc.) resulting from the Southern–Southeastern Anatolia
earthquake disaster that occurred in February 2023 and caused the death of tens
of thousands of members of our nation.
We think that every piece of
scientific knowledge is, as in Beksinski’s painting, a light held against the
darkness and, with this thought and our best wishes, we present our second
volume with ethical–legal–media contents to all readers.
The editors
Prof.
Dr. Arın Namal (Department of Medical History and Ethics, Istanbul Faculty of Medicine,
Istanbul University)
Asst. Prof. Dr.
M. Kemal Temel (Department of Medical History and Ethics, Istanbul Faculty of
Medicine, Istanbul University)
Prof.
Dr. Ayşegül Erdemir (Department of Medical History and Ethics, Faculty of Medicine,
Maltepe University)
Prof. Dr.
Bozena Plonka-Syroka (Department of Humanities and Social Sciences, Faculty of
Pharmacy, Wroclaw Medical University)
Asst. Prof. Dr.
Fahrünnisa Kazan (Department of Journalism, Faculty of Communication, Dicle
University)