Research Information System
Din ve Bilim - Muş Alparslan Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, vol.6, no.2, pp.155-175, 2023 (Peer-Reviewed Journal)
Bu çalışma, tarih boyunca Resm-i Meṣâḥif-i Osmâniyye’nin özellikleri ile bunun Fas ve
Endülüs’te yaygınlık kazanan Resm-i Osmâniyye’nin imlâ yöntemine etkisini ele almaktadır.
Meṣâḥifü’l-emṣâr resmi bağlamında Meşrik ve Mağrip meṣâḥifi arasında karşılaştırma
yapılmasının yanı sıra i’câm meseleleri ve noktalama işaretleri de işlenmektedir. Ayrıca
dönüşümlü olarak ele alınan kavramlara analitik bir metotla yaklaşılmış, Resm-i Meṣâḥif ilmini
oluşturan temel kaynaklar genel yaklaşımlarına tabi olunmuştur. Ardından tümevarım
yöntemiyle Resm-i Meṣâḥif ilim nazariyesiyle erken dönem el yazmalarından bazıları
karşılaştırılmıştır. Çalışmanın en temel amacı Hz. Osman Muṣḥaf’ının el yazması halinin Fas ve
Endülüs resm-i Muṣḥaf’ına olan etkisinin açıklanmasıdır. Objektif sonuçlara ulaşmak için hem
teorik hem de uygulama açısından konu tetkik edilmiştir. Araştırmanın özgünlüğü, başta Ebû
Amr ed-Dâni (ö. 444/1052) olmak üzere Muṣḥaf imlasıyla ilgilenen bazı âlimler tarafından şart
koşulan Muṣḥaf’ın resminin usullerine ilişkin kuralların Fas ve Endülüs el yazması
Mushaflarındaki durumu örneklerle incelenmesidir. Aynı zamanda Osman b. Affân
Muṣḥaf’ının dini değeri ile Kuzey Afrika ve Gırnata Muṣḥaflarının yazımına etkisi de ortaya
çıkarılmıştır. Öte yandan, Meşrik ve Mağrib Muṣḥaflarının resmi için, muteber kaynaklarda yer
alan “Resm” ilkelerinin kuralları ile karşılaştırılmıştır. Dolayısıyla bu çalışma erken dönem el
yazma Endülüs ve Fas mushaflarını ayrıntılı olarak ele almaktadır. Çalışmanın giriş bölümünde
kûfî hat mefhumu ve bunun resm-i mushafla ilişkisi kaynaklara dayalı olarak ortaya
konulmaktadır. Çalışma, üç ana ekseni temel almıştır. Bunlardan ilki, tarihsel olarak Fas ve
Endülüs mushaflarının kavramsal anlamını kaynaklara dayanarak incelemektedir. Burada
ayrıca bu mushaflar, Kuzey Afrika ve Güney Avrupa’daki fetih hareketleri, uygarlık ve İslam
medeniyetiyle ilişkilendirilmiştir. İkinci eksen, Fas ve Endülüs Meṣâḥif yazısının özellikleri ve
bu muṣḥafların hicrî I. yüzyılda “hatt-ı yâbis” (Hicâzî/Kûfî) diye isimlendirilen bir hatla
yazılmış olan “Meṣâḥif-i Osmâniyye” tarzına uygunluklarının incelenmesidir. Ayrıca bu
Meṣâḥif’in, Ebü’l-Esved ed-Düelî’nin (ö. 69/688) tesis ettiği ve Halîl b. Ahmed el-Ferâhîdî’nin (ö.
175/791) geliştirdiği nokta ve harekeleme kurallarıyla alakalarına da değinilmiştir. Bu hususlar
Mağrib (Fas, Tunus, Endülüs) ve Meşrik mushafları özelinde karşılaştırmalı olarak
araştırılmıştır. Yine bu mushaflar, ed-Dânî ve resm-i Mushafla ilgilenen diğer alimlerin işaret
ettikleri yönde kaynaklara dayalı olarak ve etimolojik açıdan ele alınmıştır. Bir taraftan da erken
ve modern el yazması Mushaflar kodikolojik cihetten araştırılmıştır. Bunun yanı sıra matbu ve
el yazması halinde bulunan Fas ve Endülüs mushaflarında gerek harf gerekse kelime cihetinden
kitâbet-i Mesâhif-i Osmâniyye’nin en önemli özellikleri açığa çıkarılmaya çalışılmıştır. Son
eksen ise, Fas ve Endülüs'te Kur’ân imlâsıyla ilgilenen alimlerin belirledikleri Muṣḥaf-ı şerif
yazımında, harf ve kelime resminin sistematik olarak zabt edilmesi konusunu ele alan elmakâsıdu’t-tahsîniyye etrafında çevrelenmektedir. Mağrib ve Meşrik mushaflarının
karşılaştırılması metodunun esas alındığı çalışmada medeniyet ve uygarlığın, mushafların
süslenmesi ve tezhibinin yanı sıra vakfetme üslubundaki duruma etkisi de sanatsal açıdan
incelenmiştir. Çalışmada ulaşılan en bariz sonuca göre kûfi yazımından sülüse ve aklâm-ı
sitte’ye intikal eden meşrik ehlinin aksine Fas ve Endülüs ehli Muṣḥaflarında Ḥicaz yazısını
geliştirmiş, güzelleştirmiş ve yazım hususunda onu merkezî bir konuma getirmiştir