Akademik Veri Yönetim Sistemi
Eğitim Bilim Toplum, cilt.21, sa.83, ss.33-84, 2023 (Hakemli Dergi)
Bu çalışma Türkiye’nin son yirmi yıl içerisinde tarımsal dış ticaret yapısındaki değişimlerin
sebeplerini, uluslararası ticaret teorilerinin ışığında tarımsal üretim ve uzmanlaşma yapısı ile
bağlantılarını kurarak açıklamak çabasındadır. Çalışmada, ilk olarak, TÜİK bölgesel istatistik
sınıflandırmasında yer alan 12 adet tarımsal ürün grubu üretim miktarı ve ekim alanlarındaki
değişime bağlı olarak dört grupta değerlendirilmekte ve bu değişimlerin sebepleri ortaya
konulmaktadır. İkinci olarak, Türkiye’nin dünya tarımsal üretim ve ticaretindeki göreli
konumu ortaya konulmakta ve tarımsal üretim yapısında yer verilen ürün gruplarındaki dış
ticaret performansı dünya entegre ticaret sistemleri (World Integrated Trade Solutions- WITS)
veri tabanından elde edilen veriler yardımıyla analiz edilmektedir. Bu analizde, ilgili ürünlerin
göreli ihracat büyüme oranı ve dış ticaret dengesine bağlı olarak oluşturulan gruplandırmalardan
hareket edilmektedir. Sonuç olarak son 25 yılda dünya ekonomisinde yaşanmakta olan neoliberal
dönüşüm ve bu dönüşümün Türkiye’deki tarım politikalarına yansımalarının Türkiye’nin
tarımsal üretim ve uzmanlaşma biçimine önemli ölçüde etki ettiği tespit edilmiştir. Türkiye’nin
küresel gıda zincirlerine daha yoğun bir şekilde eklemlendiği bu süreçte, işlenmiş gıda ürünleri
ihracatında gerek dâhilde işleme rejimi kapsamında gerekse gıda değer zincirinde ihracatçı
firmaların talepleri doğrultusunda ithal girdi kullanımı artmıştır. Türkiye pamuk, hububat,yağlı tohumlar ve kaba yem ticaretinde net ithalatçı durumdadır. Bunun yanında bitkisel yağlar
ve tütün üretiminde net ihracatçı gözükse de, bu durum ithal edilen ürünlerin yeniden ihraç
edilmesinden kaynaklanmıştır. Son olarak, meyve ve kabuklu yemişler, Türkiye’nin tarımsal
dış ticaret dengesine en fazla katkı yapan ürün grubu olmakla birlikte, bu ürünlerin ihracatında
son yıllarda sağlık ve gıda standartları açısından yaşanan problemler sebebiyle göreli ihracat
büyüme oranında gerilemeler yaşanmıştır.
This study attempts to explain the reasons for the transformation in Türkiye’s agricultural
foreign trade structure in the last two decades by establishing links with agricultural production
and specialisation structure in the light of international trade theories. The study, first, tries
to investigate changes in production amount and cultivation areas for 12 agricultural product
groups in the regional statistical classification of TURKSTAT in a comparative fashion.
Then, it tries to figure out relative position of Türkiye in world agricultural production and
trade. Lastly, foreign trade performance in the product groups included in the agricultural
production structure is analysed with the help of data obtained from the World Integrated Trade
Solutions (WITS) database. Trade performance is evaluated on the basis of growth orientation
of products and trade balance in each product category. As a result, it is determined that the
neoliberal transformation in the world economy in the last 25 years and the reflections of
this transformation on agricultural policies in Türkiye have significantly affected agricultural
production and specialisation pattern of the country. In this process, in which Türkiye has
become more intensively integrated into global food chains, the use of imported inputs in the
export of processed food products has increased in response to both the demands of exporters
in the food value chain and within the scope of the inward processing regime. Türkiye is a
net importer of cotton, cereals, oilseeds and forage. In addition, although Türkiye is a net
exporter in the production of vegetable oils and tobacco, this is a direct result of re-exportation
of imported products. Finally, although fruits and nuts are the largest contributor to Türkiye’s
agricultural trade balance, the relative growth rate of exports of these products has declined in
recent years due to problems in terms of sanitary and food standards.