Research Information System
in: Emir'ül Mütereccidîn Ebu'l-Hasan eş-Şüşterî'nin Divanında Şiirsel Yapı Biçim ve Görünüşler Üzerine İncelemeler, MUHAMMED ELMEHDI RIFAI, Editor, Sonçağ Akademi Yayınları- ANKARA, Ankara, pp.67-118, 2020
Vicdanî Dayanaklar
Şuştari, felsefî tasavvufu olgunluğa kavuşturan kimselerden biri sayılır. Kendisi,
zecelin tasavvufî görülerle kaynaşması için ilk kullanan kişidir. Bununla birlikte
eserleri hakkında çalışmalar oldukça azdır. Bu bakımdan araştırma vicdanî
ekseni derin yapısıyla ortaya çıkarmaya çalışmıştır, zira tasavvufun vicdanî
tecellileri ancak kendisinin düşünsel ve irfan taşıyıcılarının şemasıdır.
Aynı zamanda o, günümüze
kadar dinleyicilerde etkilerini sürdüren vicdanî hitabete dayanarak tasavvuf
felsefesini kurtarmıştır. Araştırma aynı zamanda, marifet bünyesinin gölgesinde
olması için sûfî ünsiyeti çağırmak suretiyle dinleyiciyi, tutku elbisesi ve
güzellik örtülerini kuşanan fikrî meselelerle etkileşim içinde olmasını sağlayan,
yokluk ve varlık, uzaklık ve yakınlık, sevgi ve özlem ikilemlerindeki vicdanî
dayanakları açığa çıkarmıştır. Bununla da yetinmemiş, mananın manasını taşıması
için tasavvuf diliyle kesişen özel dilsel teknikler ihdas etmiştir. Zira muvaşşaha
ve zeceller, vezinlerin kuralsal katılığından kurtularak ancak içindeki müzik
pasajlarının
çeşitlenmesi üzerine
kurulur. Konuların çeşitliliğinden de istifade ederek içerisinden hakikatle
ilgisi olan mecazi konular türetmiş ve bunları objektiflikte boğulan marifet
bünyesi ile duygusallıkta (vicdanilik) boğulan irfan bünyesi arasındaki
diyalektiksel
sorunsalı ortadan
kaldıran ezgisel kalıplara koymuştur. Araştırma yine sembolizm köşesinde
gizlenen ve öznel dayanaklarla ilişkisi olan teknikler başta olmak üzere Şuştari’nin
meraklandırma metodunun tekniklerini izlemiştir, bu şekilde çalışmanın özeti,
vicdanî dayanakları açığa çıkarıp fonksiyonlarını izah etmek için Şuştari’nin edebi
eserlerine yaydığı söz konusu dayanakları dakik bir izleme üzerine kurulmuştur.