Akademik Veri Yönetim Sistemi
Fistülün Rehber Kitabı, Okan Murat Aktürk,Ahmet Kocakuşak,Alp Ömer Cantürk, Editör, Akademisyen Yayınevi Kitabevi, Ankara, ss.15-36, 2023
Fistül, iki anatomik boşluk arasında ya da bir internal kavite/veya organ ile vücut yüzeyi arasında oluşan anormal bir patolojik yoldur (1). Literatürde fistül ve sinüs terimleri sıklıkla birbirinin yerine kullanılmaktadır. Odontojenik kökenli sinüs yollarının en sık nedeni olarak kronik periapikal apsenin süpüratif süreci gösterilirken, sekonder nedenler arasında travma ve periodontal enfeksiyonlar yer almaktadır (2, 3).
Çürük, travma veya kimyasal irritasyon ilişkili kronik periapikal apse; süngerimsi ve/veya alveolar kemikte inflamatuar kemik rezorbsiyonuna sebep olabilmektedir (4). Pulpal enfeksiyonun pürülan yan ürünleri kök apeks bölgesinden çıktığında kemik, periosteum ve mukozada en az dirençli yolu izlemektedir (3). Kortikal plakaya ulaşan odontojenik fistülün açılma noktası kas ataşmanlarının ve fasiyal kılıfların konumuna göre intraoral veya ekstraoral olabilmektedir (5-7). Sinüs yolu, maksillada kas ataşmanlarının üzerinde veya mandibulada kas ataşmanlarının altında kalırsa çene dışına çıkarak ekstraoral olarak direne olurken, kortikal plakanın perforasyonu maksiller kas bağlantılarının altında veya mandibuladaki kas bağlantılarının üzerindeyse sinüs intraoral olarak direne olur ve dentoalveolar fistül meydana gelir (6, 8). Bazı durumlarda direnaj maksiller sinüse veya nazal kaviteye de olabilmektedir (9). Hastanın bağışıklık düzeyi, bakteriyal virülans, çevre dokular ve kas ataşmanları fistülün ilerleme miktarını etkilemektedir.
Ekstraoral odontojenik fistüller; aktinomikoz, karsinom, osteomiyelit ve diğer deri lezyonlarının cilt bulguları ile karıştırılabilmekte ve etkisiz tedaviler uygulanmaktadır. Primer diş etyolojisi etkeni elimine edilmediği takdirde cerrahi girişimler, biyopsiler ve antibiyotik rejimleri başarılı olamamaktadır (4, 8, 10) . Bu nedenle yüz ve/veya boyundaki tüm kronik direne sinüs yolları kapsamlı dental değerlendirme gerektirmektedir. Dental etyolojinin tespitinde oral muayene, radyografik değerlendirme, pulpal vitalite testi ve mikrobiyal inceleme kullanılmaktadır.
Bu bölümde oral kaviteyi ilgilendiren major ve en sık görülen sinüs yolları intraoral odontojenik (dentoalveolar), ekstraoral odontojenik (odontojenik orokütanoz), oroantral ve oronazal fistüller olarak dört ana başlıkta incelenmektedir. Fistüllerin patogenezi, etyolojisi, klinik muayenesi ve tedavi yaklaşımları ile ilgili bilgi verilmektedir.