Ortaçağ Ermeni Dini Mimarisinde Bir Kadın Bani: Prenses Maryam

Creative Commons License

Sağır G.

Zaman, Mekan, Kadın, Dilek Maktal Canko,Zeynep Türkyılmaz,Lale Barçın Aka,Sinem Utanır Altay, Editör, Ege Üniversitesi Rektörlüğü Basımevi Müdürlüğü, İzmir, ss.47-65, 2021

  • Yayın Türü: Kitapta Bölüm / Araştırma Kitabı
  • Basım Tarihi: 2021
  • Yayınevi: Ege Üniversitesi Rektörlüğü Basımevi Müdürlüğü
  • Basıldığı Şehir: İzmir
  • Sayfa Sayıları: ss.47-65
  • Editörler: Dilek Maktal Canko,Zeynep Türkyılmaz,Lale Barçın Aka,Sinem Utanır Altay, Editör
  • İstanbul Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Ortaçağ Ermeni dini mimarisinde kadın baniler ve inşa ettirdikleri yapılar üzerine devam eden bir çalışmanın parçası olarak metinde, 9. yüzyılın ikinci yarısından itibaren inşa ettirdiği yapılarla öne çıkan Prenses Mariam ele alınacaktır. Ermeni Kralı I. Aşot Bagratuni’nin kızı, Kral I. Simbat’ın kız kardeşi, Sünik Prensi Vasak’ın karısı olan Prenses Mariam’ın her biri Sevan Gölü kenarında olan Sevanavank ve Şoğakavank Manastırlarını kurdurduğu, Vanevan Manastırı’nın da kurulmasında katkısı olduğu, döneme ait yazılı kaynaklardan ve kitabelerden bilinmektedir. Bu manastırlardan Sevan’da Surp Arak’elorts Kilisesi ve Surp Asdvadzadzin Kilisesi, Şoğakavank’ta Surp Bedros Kilisesi bizzat prenses tarafından inşa ettirilmiştir.  Vanevan Manastırı’ndaki Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi ise Prenses Mariam’in denetimi ve gözetiminde kardeşi Sepuh tarafından yaptırılmıştır. Prenses tarafından yaptırılan bu kiliseler, özellikle Sevan Manastırı’ndakiler, Ermeni mimarisinde Sünik ekolünün başlangıcı olarak kabul edilir.

Bu çerçevede ele alınan metinde ilk olarak genel bir giriş yapılmış, dönem kaynaklarında Prenses Mariam hakkında erişilen bilgiler aktarılmış, yaşadığı Sünik bölgesinin askeri ve siyasi ortamına da yeri geldikçe değinilmiş ve inşa ettirdiği yapılar belirtilmiştir. Ardından Prenses tarafından inşa ettirilen manastırlar mimari olarak kısaca tanıtılmış, varsa, Mariam’ın adının geçtiği yapı kitabelerine de metinde yer verilmiştir. Son olarak da Prenses Mariam odaklı olarak Sünik ekolüne değinilmiş ve Ortaçağ Ermeni dini mimarisinde kadın banilerle ilgili genel bir değerlendirme yapılmıştır. 

As a part of an ongoing study on female patrons in the Medieval Armenian religious architecture and the buildings they constructed, the aim of this text is to discuss Princess Mariam who is distinguished with the buildings that she provided patronage for starting from the second half of the 9th century. It is known from the written sources about that era and the inscriptions that the constructions of Sevanavank, Şoğakavank and Vanevan Monasteries, all located on the banks of Lake Sevan, were founded the first two, contributed to the establishment of the third by Princess Mariam who was the daughter of King Ashot I Bagratuni, the sister of King Smbat I and the wife of Siunik Prince Vasak. Surp Arak’elorts and Surp Asdvadzadzin Churches in the Sevan Monastery and Surp Bedros Church in the Şoğakavank Monastery were founded by her personally. Surp Krikor Lusavoriç Church in the Vanevan Monastery was built by his brother Sepuh under the supervision of her. Those churches built under the patronage of the princess, especially the ones in the Sevan Monastery are considered as the beginning of the Siunik ecole.

In this study, after a general introduction is made, information about Princess Mariam found in the sources about that period is given, military and political atmosphere in the Siunik region is mentioned where relevant, buildings constructed under her patronage are denoted and the architectural features of the monasteries built by her are briefly specified. Inscriptions with Mariam’s name are also mentioed in this study. Finally, the Siunik architectural ecole is examined with Princess Mariam at the focus and a general evaluation is made about the Medieval Armenian religious architecture.