Zaman, Mekan, Kadın, Dilek Maktal Canko,Zeynep Türkyılmaz,Lale Barçın Aka,Sinem Utanır Altay, Editör, Ege Üniversitesi Rektörlüğü Basımevi Müdürlüğü, İzmir, ss.47-65, 2021
Ortaçağ Ermeni dini
mimarisinde kadın baniler ve inşa ettirdikleri yapılar üzerine devam eden bir
çalışmanın parçası olarak metinde, 9. yüzyılın ikinci yarısından itibaren inşa
ettirdiği yapılarla öne çıkan Prenses Mariam ele alınacaktır. Ermeni Kralı I.
Aşot Bagratuni’nin kızı, Kral I. Simbat’ın kız kardeşi, Sünik Prensi Vasak’ın
karısı olan Prenses Mariam’ın her biri Sevan Gölü kenarında olan Sevanavank ve
Şoğakavank Manastırlarını kurdurduğu, Vanevan Manastırı’nın da kurulmasında
katkısı olduğu, döneme ait yazılı kaynaklardan ve kitabelerden bilinmektedir.
Bu manastırlardan Sevan’da Surp Arak’elorts Kilisesi ve Surp Asdvadzadzin Kilisesi, Şoğakavank’ta
Surp Bedros Kilisesi bizzat prenses tarafından inşa ettirilmiştir. Vanevan Manastırı’ndaki Surp Krikor Lusavoriç
Kilisesi ise Prenses Mariam’in denetimi ve gözetiminde kardeşi Sepuh
tarafından yaptırılmıştır. Prenses tarafından yaptırılan bu kiliseler,
özellikle Sevan Manastırı’ndakiler, Ermeni mimarisinde Sünik ekolünün
başlangıcı olarak kabul edilir.
Bu çerçevede ele alınan
metinde ilk olarak genel bir giriş yapılmış, dönem kaynaklarında Prenses Mariam
hakkında erişilen bilgiler aktarılmış, yaşadığı Sünik bölgesinin askeri ve
siyasi ortamına da yeri geldikçe değinilmiş ve inşa ettirdiği yapılar
belirtilmiştir. Ardından Prenses tarafından inşa ettirilen manastırlar mimari
olarak kısaca tanıtılmış, varsa, Mariam’ın adının geçtiği yapı kitabelerine de
metinde yer verilmiştir. Son olarak da Prenses Mariam odaklı olarak Sünik
ekolüne değinilmiş ve Ortaçağ Ermeni dini mimarisinde kadın banilerle ilgili
genel bir değerlendirme yapılmıştır.
As a part of an ongoing study on female patrons in the Medieval Armenian
religious architecture and the buildings they constructed, the aim of this text
is to discuss Princess Mariam who is distinguished with the buildings that she
provided patronage for starting from the second half of the 9th
century. It is known from the written sources about that era and the
inscriptions that the constructions of Sevanavank, Şoğakavank and Vanevan
Monasteries, all located on the banks of Lake Sevan, were founded the first
two, contributed to the establishment of the third by Princess Mariam who was
the daughter of King Ashot I Bagratuni, the sister of King Smbat I and the wife
of Siunik Prince Vasak. Surp Arak’elorts and Surp Asdvadzadzin Churches in the
Sevan Monastery and Surp Bedros Church in the Şoğakavank Monastery were founded
by her personally. Surp Krikor Lusavoriç Church in the Vanevan Monastery was built
by his brother Sepuh under the supervision of her. Those churches built under the patronage of the
princess, especially the ones in the Sevan Monastery are considered as the
beginning of the Siunik ecole.
In this study, after a general introduction is made, information about Princess
Mariam found in the sources about that period is given, military and political
atmosphere in the Siunik region is mentioned where relevant, buildings
constructed under her patronage are denoted and the architectural features of
the monasteries built by her are briefly specified. Inscriptions with Mariam’s
name are also mentioed in this study. Finally, the Siunik architectural ecole
is examined with Princess Mariam at the focus and a general evaluation is made
about the Medieval Armenian religious architecture.