Roma'dan Bağdat'a: Galen ve Câhız Düşüncesinde Teleolojik Açıklama

Taşçı, Tugay; İrmak, Adem

Roma'dan Bağdat'a: Galen ve Câhız Düşüncesinde Teleolojik Açıklama

Atıf İçin Kopyala

Taşçı T., İrmak A. (Editör)

Fecr Yayınevi, Ankara, 2022

Yayın Türü: Kitap / Araştırma Kitabı
Basım Tarihi: 2022
Yayınevi: Fecr Yayınevi
Basıldığı Şehir: Ankara
İstanbul Üniversitesi Adresli: Evet

Bu çalışma 9-13. yüzyıllar arasında Galen ve Câhız’ın fikirlerini merkeze alarak teleolojik argüman üzerinde bir soruşturma yapmaktadır. İlk bölümde Galen’in doğa felsefesinin önemli bazı noktaları açıklanarak ikinci bölümde Menâfiu’l-Âza (De Usu Partium) isimli eseri ele alınmakta ve bu eser çerçevesinde Galen felsefesinden yola çıkılarak teistik anlamda inâyet, âdalet ve hikmet sahibi bir yaratıcının varlığına ulaşılıp ulaşılamayacağı araştırılmaktadır. Bunun için teleolojik argümanın iki önemli şekline, daha doğrusu analojik teleolojik argümana ve inayet argümanına odaklanılmaktadır. Çalışmanın üçüncü bölümünde ise Müslüman kelamcı Câhız’ın Kitabu’d-Delâil ve’l-İtibâr ala’l-Halk ve’t-Tedbîr isimli eseri aynı argüman bağlamında incelenmektedir. İslam kelâmı açısından bakıldığında bu eser doğal teoloji yöntemini kullanarak bir yaratıcının varlığına ulaşmaya çalışan erken dönem eserleri arasında- belki de en erkeni-sınıflandırılabilir. Bu bölümde yapılan soruşturma ilk olarak teleolojik argümanın klasik iki formuna, daha sonra ise çağdaş bir uyarlama yapılarak tasarım argümanı formuna odaklanmaktadır. Çalışmanın son kısmı ise Galen ve Câhız’ın kesişim noktalarını ele almakta; kullandıkları kaynaklar, yöntem ve kendilerinden sonraki filozoflara etkileri araştırılmaktadır. Bu bölüm içerik açısından pek çok eser ve akımı değerlendirmeye çalışmakta, medikal-felsefe olarak bilinen ekolün şekillenmesinde Galen ve Câhız etkisine ışık tutulmaktadır. Bilhassa ele aldığımız iki düşünürün eserlerinden yola çıkılarak bu eserlerin teleolojik argümanlar bağlamında nasıl alımlandığı (appropriation) ortaya koyulmaktadır. Bu bakımdan iki eserin süreç içerisinde hem filozoflar tarafından hem de fizyoloji, teoloji, biyoloji, vb. ilimlerle iştiğal eden entelektüel gruplar tarafından kullanıldığına işaret edilmektedir. Sonuç olarak, Galen felsefesine bakıldığında -iddia edildiğinin aksine- teistik anlamda bir yaratıcıdan daha ziyade Platoncu anlamda düzenleyici bir Demiurgos’a ulaşıldığı görülecektir. Fakat sonraki dönemlerde düzenleyici Demiurgos fikrinin yaratıcı, hikmet sahibi bir Tanrı olarak anlaşıldığı görülmektedir. Öte yandan Câhız felsefesi tam anlamıyla teistik bir hüviyet taşımaktadır. Bu farklılıkların çalışmanın içeriğini zenginleştirdiği belirtilmelidir.

This study aims at exploring a number of teleological arguments by placing philosophy of Galen (d. 217 AD) and al-Jāḥiẓ (d. 255/869) in its center. The first chapter of this book draws on the philosophical ideas of Galen by exploring the scope of his philosophy of nature. The second chapter examines his manuscript called Manāfiʿ aʿḍāʾ (De Usu Partium) in order to investigate whether the existence of a theistic Creator who is omnibenevolent, omniscient and just can be inferred. Therefore, two forms of teleological arguments, namely, analogical teleological argument and argument from providence are sought. The third chapter of this study focuses on Muslim theologian al-Jāḥiẓ’s (d. 255/869) epistile called Kitāb ad- Dalāʾil wa-l-İʿtibār ʿalā l-Halq wa-t-Tadbīr for the same exploration of the mentioned arguments for the existence of a Creator. al-Jāḥiẓ’s above mentioned work can be classified as being one of the earliest, most probably the first one, attempts of natural theology withing the Islamic theology and hence this chapter firstly examines two well-known forms of classical teleological arguments, and later moves on to appropriate al-Jāḥiẓ’s arguments within the contemporary design arguments. Last chapter of this study unearths the possible connections between Galen and al-Jāḥiẓ by detecting the common sources of these two works, applied-methods in them, and finally, their impacts upon the emergence of a literature that focuses on the teleological arguments. Henceforth, the chapter employs a variety of sources in order to shed light on the impact of Galen and al-Jāḥiẓ on the tradition of medical-philosophy. Finally, it traces the influence of two thinkers on the formation of teleological arguments. As a result, it has become clear that both Galen and al-Jāḥiẓ were appropriated by different groups including philosophers, physicians, theologians, etc. In conclusion, Galen’s philosophy mostly engages with a Platonic Demiurge who can be seen as an organizer but not a theistic creator per se. However, Galen’s Demiurge was perceived as a theistic creator by the later generations. On the contrary, al-Jāḥiẓ’s philosophy can always be identified as theistic. This perplexity therefore enriches the content of this study as it focuses on an intertextual problem.