Akademik Veri Yönetim Sistemi
5. Yüksek Enerji Fiziği, Astrofizik ve Kozmoloji (YEFAK) Çalıştayı, İstanbul, Türkiye, 27 Mayıs - 03 Haziran 2023, cilt.1, sa.1, ss.1-2
Galaksimizde Gaia Uyarı Kaynaklarının Dağılımı ve Mikromercekleme Olayları Keşfi
H. H. ESENOĞLU, H. A. YAVUZ , A. TUFAN, M. T. SAĞLAM, İ. ÇOKSERT, M. BOZKURT, C. N. ÇALIK, T. U. KASAR
Gaia uydusunun optik bölgedeki uzay teleskopu yaklaşık ayda bir galaksimizdeki aynı koordinatları 8 yıl boyunca tekrarlı şekilde görüntüleyerek gök cisimlerindeki ışık değişimi olup olmadığının kaydını tutmayı sürdürmektedir.
Gaia’nın odak düzlemi alıcısı, 106 CCD içeren 1 Gigapiksel kamera ile bu işi yapmaktadır.
Uyarı sayılabilecek belirli bir genlik aralığında parlaklık değişimi tespitlerini Gaia sayfasındaki uyarı listesinden duyurulmaktadır (http://gsaweb.ast.cam.ac.uk/alerts/alertsindex). Bu uyarıların sayısı 23 bine yaklaşmıştır.
Bunlar içerisinde %72 oranı ile “bilinmeyen” en kalabalık grubudur. İkinci çoğunluklu grub %24.6 ile "diğer" kaynaklardır. “cv” %3.2 ve bunların içerisindeki “nova”ların sadece %0.2 olduğu görülmektedir.
"Diğer" kaynaklar içerisinde en çok sayıda süpernovalar ve ikinci sırada yarı yıldız nesnesi (QSO) yer almaktadır. CV ve novalar dışında 46 çeşit gökcismi türü belirlenmiştir. Bunlar içerisinde 42 adet de mikromercekleme olayı
(ULENS) yer almaktadır. Gaia'nın bu karşılaştırmalı özelliği, gökyüzünde çok sayıda geçici olayların
keşfedilmesini sağlamıştır. Bu araştırmada, Gaia resmi sayfasında paylaşılan tüm uyarı kaynaklarının istatistik sonuçlarına bakılmıştır. Buna göre, bu uyarı nesnelerinin koordinat dağılımları şöyle olmuştur;
1) %72’lik "bilinmeyen" grubunun çoğu galaktik disk ve merkezi bölgede daha da yoğunlaşmış olmakla birlikte tüm gökyüzüne yayılmış görülmektedir.
2) Yaklaşık %25’lik "diğer"leri grubu tamamen tüm gökyüzüne homojen olarak yayılmıştır.
3) %3.2’lik CV’ler sayıları az olmakla birlikte homojen dağılımlarını nispeten korumaktadırlar ve galaktik enlemde 45°nin altında kümelenmiştirler.
4) %0.2’lik novalar özellikle galaksi merkezi bölgesi doğrultusunda ve galaksi kollarında yoğunluk gösterdikleri göze çarpmaktadır.
5) Süpernovalar, aktif galaktik çekirdekler (AGN) ve QSQ cisimlerinin galaktik enlemin 15° ve üzerinde yoğunlaştığı görülmüştür.
Bu araştırma ile, özellikle yer temelli teleskoplarla yapılmakta olan takip gözlemlerine kolaylaştırıcı bir fotometrik atlas ve bilgi kaynağı oluşturulmuştur.
Gaia uyarıları sayesinde konumları bilinen yeni kaynakların TÜBİTAK Ulusal Gözlemevindeki (TUG) ve Üniversite Gözlemevlerimizdeki yer tabanlı teleskoplarla uzmanlık alanlarımıza giren
çeşitli nesneler için uzun süreli tayfsal ve fotometrik gözlemleri ile tanıları ve alt grubları belirlenmekte ve periyot analizleri yapılarak da nesnelerin astrofizik bilgileri edinilmektedir.
Bu uyarı nesneleri içerisinde küresel ölçekteki kampanya gözlemleri ile ortaya çıkartılan mikromercekleme olaylarına da yer verilmiştir. Bu yolla örneğin Gaia19dke nesnesindeki mikromercekleme olayı son derece büyük bir mikromerceklenme
paralaks etkisi ile ışık eğrisinde çoklu tepe noktalarına neden olmuştur. Bu araştırma, kapsamlı fotometrik, spektroskopik ve yüksek çözünürlüklü görüntüleme takip gözlemleri ile görünmeyen nesnenin mercekleme kütlesini tahmin etmemizi
sağlamıştır. Model parametrelerine dayanarak ve model çözümünün -1.0 eğimli olduğunu varsayarak, en olası mercekleme etkisi yapan
nesnenin yerini 1.23 -0.69/+1.53 kpc ve kütlesini 0.81 -1.26/+1.98 M⊙ olarak bulunmuştur. Eğim parametresinin -1.75 olarak değiştirilmesi durumunda mercekleme etkisi yapan
nesnenin yeri 2.21 -1.26/+1.98 kpc ve kütlesi 0.81 -0.49/+1.48 M⊙ olmaktadır. Mercekleme etkisi yapan nesnenin izole bir beyaz cüce veya nötron yıldızı olabileceği keşfini kampanya gözlemine dayandırılarak literatüre kazandırıyoruz.