Akademik Veri Yönetim Sistemi
SİSTEMATİK YAKLAŞIMLA KELÂM ARAŞTIRMALARI, Ekram Uysal, Editör, Mütercim Yayınları, Batman, ss.205-220, 2020
Kulların fiilleri, fiilin çoğulu olan ef’al kelimesiyle, kul anlamına gelen “abd”in
çoğulu olan “ibâd” kavramının izafetinden oluşan bir terkiptir. Kelâmcılar insanların
fiillerini “zorunlu/ızdırârî” ve “ihtiyarî” olmak üzere iki şekilde ele almaktadırlar.
Kulların fiilleriyle ilgili ihtilafın odak noktasını kulun ihtiyârî fiilleri oluşturduğundan
zorunlu fiillerle ilgili herhangi bir ihtilaf görülmemektedir. Burada ihtiyârî fiillerin
mahlûk olup olmadığı önemli bir kelâmî probleme işaret etmektedir; ihtiyârla
birlikte, kesb başta olmak üzere diğer kavramlar da gündeme gelmektedir. Kulların
sevap ve cezaya müstahak olmaları neticede bu tercihe bağlanmakta olduğundan
meseleyi bu açıdan ele almak önem arz etmektedir.
Öte yandan Kur’an’ın ilgili âyetlerine bakıldığında “cebr” ifade eden âyetlerle
birlikte “fiili kula nispet eden (tefviz)” âyetler de bulunmaktadır. Cebriyye mezhebi
birinci gruptaki âyetleri alırken, Kaderiyye ve Mu‘tezile ikinci gruptaki âyetler üzerinde
durmaktadır. Ehl-i sünnet kelâmcıları bu iki grup âyeti mezcederek kulun taat
ve masiyetinin de varlığına dikkat çekmek suretiyle sorumlu ve özgür bir varlık olmasını
ispatlamaya çalışmıştır.