Akademik Veri Yönetim Sistemi
Anayasa Hukuku Dergisi, cilt.14, sa.27, ss.1-70, 2025 (TRDizin)
Hem 1961 Anayasası hem de 1982 Anayasası, istisnalar dışında parlamento kararlarının Anayasa Mahkemesinin denetimine tabi olmadığını düzenlemiştir. Bu istisnalar arasında, parlamento içtüzüklerinde yapılan değişiklikler de yer almaktadır. Bununla birlikte Türk Anayasa Mahkemesi normal şartlarda denetimine tabi olmayan parlamento kararlarını, içtüzük kurallarında fiilen değişiklik yapıldığı gerekçesiyle denetlemiştir. 1961 Anayasası döneminde, kanunların kabulü sürecinde içtüzük kurallarına uyulmaması da Mahkeme tarafından fiili içtüzük değişikliği olarak değerlendirilmiş ve bu suretle denetlenmiştir. 1982 Anayasası ile kanunların şekil denetiminin kapsamı açıkça belirlendiğinden, bu içtihadın uygulama alanı daralmıştır. Bununla birlikte, parlamento kararlarına ilişkin söz konusu yaklaşım 1990’lı yılların başından itibaren sürdürülmüştür. 2010 Anayasa değişikliği sonrasında ise birçok alanda olduğu gibi, Mahkeme parlamento kararlarının denetimi konusunda da daha çekingen bir tutum benimsemiştir. Bu durum, Mahkemenin eylemli içtüzük değişikliği içtihadından vazgeçtiği yönünde yorumlara neden olmuştur. Ancak Mahkeme 2023 tarihli kararında bu içtihadından vazgeçmediğini açıkça belirtmiş ve hangi durumlarda parlamento kararlarının içtüzük düzenlemesi sayılarak denetlenebileceğine ilişkin bazı kriterler ortaya koymuştur. Ne var ki bu kriterler öngörülebilir olmayıp hukuk devleti ilkesiyle bağdaşmamaktadır. 2025 yılında verdiği kararda ise Mahkeme parlamento kararları arasında çok daha muğlak bir ayrım yaratmış, eylemli içtüzük değişikliği içtihadının kapsamını daha da daraltmıştır. Uzun ömürlü olmayacağı düşünülen bu ayrım bir tarafa bırakılarak Mahkemenin eylemli içtüzük değişikliği içtihadı ile ilgili çok daha somut bir belirleme yapması kaçınılmazdır. Bu çerçevede Mahkemenin öncelikle gözden geçirmesi gereken husus, “süreklilik” kriterini uygulama biçimidir. Bu bağlamda dikkate alınması gereken, parlamento kararının belirli bir konuya ilişkin olsa dahi benzer olaylarda tekrar uygulanma olasılığıdır. Dolayısıyla, bir parlamento kararı ismen içtüzük değişikliği olmasa da ileride benzeri durumlarda uygulanabilir nitelikteyse içtüzük düzenlemesi olarak kabul edilmeli ve Anayasa Mahkemesinin denetimine tabi olmalıdır.
Anahtar Kelimeler: Parlamento Kararlarının Denetimi, Eylemli İçtüzük Değişikliği, İçtüzük Düzenlemesi Niteliğinde Parlamento Kararları, Anayasa Mahkemesi, Türkiye Büyük Millet Meclisi