Research Information System
Memlük Entelektüel Tarihi Çalıştayı, İstanbul, Turkey, 20 March 2021, pp.10
Memlükler döneminde Mısır ve Şam bölgesinde inşa edilen çok
sayıda ilim kurumu, âlimlerin ilmî çalışma usullerinde büyük bir değişikliğe
yol açmamakla birlikte sundukları mansıplar yoluyla onların hayatının sürekli
ve önemli birer parçası haline gelmişlerdir. Açılan her yeni medrese veya
vakıfla desteklenen her yeni ilim kurumu yeni mansıplar, yani âlimlere sunulan
yeni kadrolar anlamına gelmekteydi. Bu ilmî mansıpların yanında kâdılkudâtlık,
kadı nâipliği, dârüladl müftîliği, beytülmâl vekilliği, sır kâtipliği,
muhtesiplik ve şahitlik gibi ilmî-bürokratik mansıpları da giderek artan bir
şekilde âlimler üstlenmeye devam etmiştir. Dönemin tarih ve tabakât eserleri,
âlimlerin bu mansıplarla ilişkilerine dair süreçleri anlatan kayıtlarla
doludur. Dolayısıyla mansıplar, Memlük ulemâsının tarihi üzerine yapılan modern
çalışmalarda üzerinde durulan önemli konulardan biri olmuş, âlimlerin
mansıplarla ilişkileri farklı perspektiflerden ele alınmıştır. İlmin meslek
haline gelişi, mansıplar üzerine rekabet, bu rekabetin âlimlerin sosyal
ilişkilerine ve telif ettikleri eserlere etkisi, âlimlerin ilişki ağları ve bu
ilişkilerin mansıp edinme süreçlerine etkisi, icâzetin formelliği ve mansıba
tayinle irtibatı, âlimlerin sosyal ve mesleki hareketliliği gibi konular bu
literatürün öne çıkan meselelerini oluşturmuştur. Bu tebliğde Memlükler
döneminde âlimlerin mansıplarla ilişkisine eğilen modern çalışmalar tespit
edilmeye çalışılacak, kronolojik bir çerçeve içerisinde bu çalışmalarda ele
alınan konular ve yaklaşım farklılıkları değerlendirilecektir.