Kıssalar, hikâyeler ve benzeri anlatı türleri, kültürel hayatın önemli bir bölümünü oluştururlar. İnançlar ve düşüncelerle, tavır ve davranışların izahında bu araçlara sıklıkla başvurulur. Bu önemi sebebiyle kıssa ve benzeri anlatılar, edebî ve dinî-tasavvufî kaynaklarda yoğun bir şekilde işlenmektedir. Kıssalar çeşitli amaçlarla yazılsa da özellikle dinî-tasavvufî alanda eğitici ve yönlendirici bir amaç taşır. İyiler ve kötülerin rol modelleri ortaya konur; erdemlere ve ahlâkî olgunluğa teşvik edilir, kötüler ve kötülüklerden sakındırma amacı güdülür. 6-7/12-13. asırda Dımaşk’ta yaşayan Hanbeli âlimî Muvaffakuddin İbn Kudâme el-Makdisî, fıkıh-kelam alanındaki eserlerinin yanı sıra tasavvuf alanında da eserler yazarak insanları bilinçlendirmeye çalışmıştır. Bu eserlerinden biri de yüce Allah’ın af kapısının her zaman açık olduğunu tevbekârların kıssalarıyla anlattığı Kitâbü’t-Tevvâbîn adlı eseridir. Bu eserinde yer alan kıssalardan biri de Abbâsî halifesi Me’mûn (198-218/813-833) ile evladı Ali’nin tevbeleri üzerinedir. Kıssada Me’mûn’un oğlu Ali, zühd ve takvasından etkilendiği bir hamal sayesinde elindeki imkanlarla birlikte makamını ve sarayını terk ederek zühd yoluna girmekte, çile çekerek yaptıklarıyla babası Me’mûn’un tevbesine vesile olup onun dönüşümüne katkı sağlamaktadır. İşte bu çalışmada, söz konusu kıssadan hareketle Ali’nin tarihi kişiliği ve kıssanın geçtiği kaynaklar çeşitli yönleriyle incelenerek tahlil edilecektir. Aynı zamanda çetrefilli bir alan olan menkıbevî-tarihî kıssaların gerçekliği üzerinde durularak mezkûr kıssanın gerçeklik düzeyi ve iletmek istediği mesajlar irdelenecektir.
Parables, stories and similar narrative forms constitute a significant part of cultural life. These tools are frequently used to explain beliefs, thoughts, attitudes, and behaviors. Due to their importance, stories and similar narratives are extensively covered in literary and religious-sufi sources. Although stories are written for various purposes, they particularly serve an educational and guiding purpose in the religious-sufi domain. They present role models of good and bad characters, encourage virtues and moral maturity, and aim to warn against evil and wrongdoers. Muwaffaq al-Dīn Ibn Qudāma al-Maqdisī, a Hanbali scholar who lived in Damascus during the 6th-7th centuries AH/12th-13th centuries CE, sought to raise awareness by writing works in the field of Sufism in addition to his works in jurisprudence and theology. One of these works is Kitāb al-Tawwābīn, where he narrates the stories of repentant individuals to illustrate that the door of Allah’s forgiveness is always open. One of the stories in this work is about the repentance of ʿAbbāsids Caliph al-Maʾmūn (198-218/813-833) and his son Ali. In the story, Ali, influenced by the asceticism and piety of a porter, abandons his position and palace along with his resources, embracing the path of asceticism. Through his sufferings and actions, he becomes the means of his father al-Maʾmūn’s repentance, contributing to his transformation. This study will analyze the historical personality of Ali and the sources in which this story is mentioned, examining various aspects of the narrative. Additionally, by focusing on the reality of legendary-historical stories, which is a complex field, the authenticity and the messages intended to be conveyed by the mentioned story will be scrutinized.
