VII. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu, Kars, Türkiye, 23 - 24 Ekim 2020, ss.69-70
Doğu Türkistan; işgal edilen ve Çin esareti altında bulunan
bir ülke olarak periyodik biçimde siyasi ve kültürel tecavüze maruz kalmıştır.
Ancak Uygur aydınları ilk fırsatta zengin ve köklü kültürleri sonraki kuşaklara
ulaştırmayı ihmal etmemişlerdir. Bu bağlamda çocuk yazılı ve sözlü ürünleri,
özellikle masallar, Uygur Türkçesinin korunması ve sürekliliği için önemli görevler
üstlenmekle birlikte toplumun değerlerini koruma ve kuşaktan kuşağa aktarma
vazifesi görmüştür. Doğu Türkistan’ın abluka altına alınması nedeniyle
yurtdışında ulaşabildiğimiz çocuk yazınsal ürünleri, kısıtlı sayıdaki yayınlardır. Bu çalışma, 1983 yılında yayımlanan Uygur
Halk Çöçekleri (Uygur Masalları) adlı kitaptaki masalları nitel araştırma yöntemine
göre incelemiş ve eğitsel özelliklerini bu kitapta yer alan 27 masal
çerçevesinde tespit etmeye ve yorumlamaya çalışmıştır. Çalışmanın problemi, çeşitli
bilim dallarında nitelikli ve sistemli eğitim görmüş aydın kadrosuna acil
ihtiyacı olan işgal altındaki bir toplumun masallarının, çocukları kişisel gelişim, sosyal gelişim ve ulusal ve evrensel gelişim
açısından eğitmeye yönelik iletilere sahip olmasının gerekliliğidir. Çalışmanın amacı Uygur toplumunun masal
aracılığı ile çocukları, sonraki kuşakları, hangi konularda eğitmeye
çalıştıklarını tespit etmek, böylece toplumun değerlerini ve odak noktalarını
saptamaktır. Çünkü masallar, toplumun değerlerini en iyi şekilde yansıtan
ürünler olmaları sebebiyle içerdikleri eğitsel iletiler aracılığıyla çocukların
bilişsel, duyuşsal ve toplumsal gelişimlerini destekleyebilecek niteliktedir.
Çalışmada elde edilen bulgulara yönelik, doküman analizi uygulanmış, masalların
tabiatına uygun olarak didaktik yönden etkin olduğu tespit edilmiştir. İletilerin
daha çok kişisel gelişim konusunda öne çıktıkları, masalların özellikle edepli,
akıllı, zeki, vicdanlı, iyi niyetli, cesaretli, sabırlı olma yönünde eğitici
oldukları görülmüştür. İnceleme yaparken dikkat çeken bir husus, “bir lopluknin
sergüzeştisi” (Bir Lop’lunun Başından Geçenler) başlıklı masalın tekerleme
bölümünde alışılmışın dışında bir ifadeye yer verilmiş olmasıdır. Diğer
masallar, Eski Zamanlarda ifadesi ile başlayıp doğrudan konuya girerken, adı
geçen masal Eski zamanlarda ifadesinden sonra zalimlerin zulmünden, yaşamın
zorluğundan, annem babamdan ayrılıp, çift kanadım kırılıp…şeklinde devam etmektedir.
Bu durum masalların, sosyal hayatın bir aynası olduğu görüşünü
pekiştirmektedir.
East Turkestan has been exposed to
political and cultural rape periodically as a country occupied and under the
captivity of China. However Uyghur intellectuals did not neglect to convey rich
and rooted cultures to next generations at the earliest opportunity. In this
context, written and verbal products of children’s literature, especially fairy
tales have taken on important missions for protecting and maintaining Uyghur
Turkish and have assumed to protect and convey social values from generation to
generation. Children’s literature products that we can reach abroad are limited
publications due to blocking East Turkestan
This study has examined the fairy tales in the book entitled Uygur Halk
Çöçekleri (Uyghur Fairy Tales) published in 1983 and has tried to detect and
interpret educational characteristics within the framework of 27 fairy tales in
the book. The problem of the study is the requirement that fairy tales of an
occupied society which is in urgent need for intellectuals who has undergone
systematic and high quality education at various disciplines should have
messages to educate children in terms of personal development, social
development and national and international development. The purpose of the
study is to detect the subjects on which Uyghur society tries to educate the
next generations through fairy tales, so to detect the values and focus of
society. Fairy tales are of a quality to support cognitive, emotional and
social developments of children through educational messages which they include
due to the fact that they are the products reflecting social values in the best
manners. Document analysis has been applied for findings obtained in this study
and it has been detected that the fairy tales are effective in didactic way in
accordance with their nature. It has been seen that messages step forward more
in the subject of personal improvement and fairy tales are especially
educational for being decent, smart, fair, favorable, brave and patient. A
matter attracting attention during examination an unusual expression has been
stated in the introductory part of the fairy tale entitled (“bir lopluknin
sergüzeştisi” (Adventures of a Lop man). While other fairy tales begin with the
expression of “long long time ago” and gets straight to the point, the said
fairy tale begins with the expression “long long time ago” and continues with
the expressions “from the violence of tyrants, difficulty in life, leaving
mother and father behind, falling apart... This matter strengthen the opinion
that fairy tales are a mirror to social life.