KÜRESEL BUĞDAY KRİZİ VE UKRAYNA-RUSYA SAVAŞI

3. Uluslararası İstanbul Coğrafya Kongresi, İstanbul, Türkiye, 21 - 23 Haziran 2023, ss.336-337

Yayın Türü: Bildiri / Özet Bildiri
Basıldığı Şehir: İstanbul
Basıldığı Ülke: Türkiye
Sayfa Sayıları: ss.336-337
İstanbul Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Buğday, dünya nüfusunun önemli bir kısmının temel besin kaynağı olan ekmek üretiminde yararlanılan bir gıda maddesi olduğundan, diğer bitkilere göre daha fazla üretilmekte ve olası olumsuzluk karşısında gıda güvenliği ve erişebilirliğiyle alakalı krizlerin küresel bir sorun haline gelmesine sebep olmaktadır. İklim ve hava durumunda yaşanan değişiklikler, buğday bitkisinde dönemlik olarak oluşan hastalıklar, buğday üretim ve lojistiğini olumsuz etkileyen siyasi gelişmeler dünya buğday üretimini etkilemekte ve buğday krizlerinin temel sebepleri arasında gösterilmektedir. Dünyanın karşı karşıya geldiği son buğday krizi esas olarak 24 Şubat 2022 tarihinde başlayan Rusya-Ukrayna savaşıyla meydana gelmesine rağmen, iklimsel anamolilerle şiddetini arttıracağı düşünülmektedir.

2022 yılının ilk aylarında başlayan savaşın gerek Ukrayna gerekse Rusya Federasyonu’nun ekonomilerinin ve buğday tarımı üzerinde önemli etkileri olmuştur. Ancak bu iki devletin dünya buğday üretiminde önde gelen üreticiler ve net ihracatçılar olması, buğday krizini yerel bir problemden çıkartıp, son yıllardaki en büyük küresel gıda güvenliği sorunu haline getirmektedir. 2021 yılı verilerine göre dünyada en fazla buğday ihracatı yapan ilk beş ülke sırasıyla, Amerika Birleşik Devletleri, Rusya Federasyonu, Avustralya, Kanada ve Ukrayna’dır. Ukrayna ve Rusya Federasyonu’nun 2021 yılı itibariyle küresel ölçekte ihracatı yapılan buğday miktarı 200 milyon ton kadardır. Rusya-Ukrayna savaşına kadar olan dönemde bu miktarın yaklaşık dörtte biri Rusya ve Ukrayna tarafından gerçekleştirilmekteydi.

Buğday krizi, 2022 yılı mahsulü olan ve silolarda depolanan Ukrayna buğdayının ülke dışına ihraç edilememesiyle dünya gündemine gelmiştir. Ukrayna, ürettiği buğdayı hem denizyoluyla hem de karayoluyla ihraç etmektedir. Karayolu ile nakledilen buğdaylar genellikle yakın coğrafyalardaki ülkelere taşınırken, denizyoluyla yapılan ihracat ise, daha uzak ülkeleri kapsamaktadır. Rusya’nın Ukrayna topraklarındaki askeri operasyonları karayolu lojistik ağını sekteye uğrattığı gibi, deniz ticaretinde kullandığı suyolu güzergâhının güvenliğini de tehlikeye düşmüştür. Buğday lojistiğinde yaşanan bu olumsuz durum, Birleşmiş Milletler'in gözetiminde Ukrayna ve Rusya Federasyonu ile gerçekleştirilen “Tahıl Koridoru Anlaşmasıyla” ancak belirli bir süre için ortadan kaldırılmıştır.

Ukrayna-Rusya savaşının Ukrayna’daki buğday üretimi üzerinde de etkili olması kaçınılmazdır. Rusya’nın askeri operasyonlar gerçekleştirdiği sahalar Ukrayna’nın doğu ve güney bölgeleridir. Bu sahalar Ukrayna topraklarında buğday tarlalarının en fazla alan kapladığı ve en verimli üretimin gerçekleştirildiği bölgesidir. Savaş esnasında buralarda üretimin aksaması gelecekte Ukrayna’nın buğday ihracatını daha da düşüreceğine işaret etmektedir. Nitekim Ukrayna hükümeti, hasat sezonunda % 40’lık bir gerileme beklediğini açıklamıştır. Önümüzdeki yıl bu durum dünya piyasalarındaki buğday miktarının azalmasına ve buğday fiyatlarının artmasına sebep olacağı düşünülmektedir.

Ukrayna, buğday üretimi için oldukça elverişli fiziki coğrafya şartlarına sahiptir. Bu fiziki coğrafya şartlarının yanı sıra kullanılan kimyasal gübrelerle buğday üretiminde yüksek verimler elde edilmektedir. Ukrayna buğday tarımında ihtiyacı olan bu gübreleri Türkiye, Polonya, Belarus, Almanya, Litvanya ve Rusya Federasyonu gibi ülkelerden almaktaydı. Diğer taraftan dünyanın en büyük kimyasal gübre üreticisi olan Rusya Federasyonu’na uygulanan ambargo ve yaptırımlar gübre fiyatlarını yükseltecektir. Bu durumun, buğday tarımındaki girdi maliyetlerini yükselteceği ve buğday krizini şiddetlendireceği öngörülebilir.

Yukarıdaki satırlarda değinilen durumlar birçok ülkeyi az ya da çok olumsuz etkilemesi beklenebilir. Bu durumdan en fazla etkilenecek olan ülkeler buğday ihtiyacının tamamına yakınını Rusya Federasyonu ve Ukrayna’dan karşılayan; Eritre, Moğolistan, Somali, Cibuti ve Lübnan gibi ülkeler olacaktır. İhtiyacı olan buğdayın tamamına yakınını Rusya Federasyonu ve Ukrayna’dan karşılayan adı geçen ülkelerin kısa zamanda yeni pazarlar bulması gerekecektir.

2022/2023 dönemi, buğday üretimi için krizlerin yaşandığı ve krizlerin derinleşmesinin muhtemel olduğu bir dönemdir. Rusya-Ukrayna savaşının neden olduğu tahıl krizi, meteorolojik anomalilerin etkisiyle daha da derinleşeceği varsayılabilir[A1] . Uluslararası Buğday Konseyi (IGC) Mayıs 2022 tarihli son raporunda küresel buğday üretiminin son üç yılın en düşük seviyesinde gerçekleştiğini açıkladı. ABD Tarım Bakanlığı verilerine göre, 2022-2023 sezonu için buğday üretiminde en uygun iklim koşullarının Karadeniz çevresindeki ülkelerde yaşanacağına dikkat çekilmesine rağmen, bölgenin iki önemli üreticisi Rusya Federasyonu ve Ukrayna’nın savaş sebebiyle dünyanın talebini karşılamada zorlanacağı öngörülmektedir.

Dünya buğday krizini başlatan Rusya-Ukrayna savaşı dünyadaki buğday piyasasının önemli aktörleri olan diğer ülkelerin de tutum ve kararlarını etkilemiştir. Dünyadaki önemli üreticilerden biri olan Hindistan’da buğday üretiminin gerileyeceği tahmin edilmektedir. İç talebi karşılama kaygısı güden Hindistan yönetimi ise Mayıs ayı ortasında buğday ihracatını yasaklamıştır. Öte yandan, Rusya Federasyonu ile birlikte dünyanın en büyük gübre ihracatçısı olan Çin’in iç talep baskısıyla gübre ihracatına yasak getirmesi de küresel buğday üretimini olumsuz etkileyebilecek bir başka problemdir.

Sonuç olarak; Rusya-Ukrayna savaşıyla ön plana çıkan buğday krizi, iklimsel değişiklikler ve diğer ülkelerin de kendi çıkarları doğrultusunda aldıkları ve alacakları kararlarla dünya gündemini bir süre daha işgal edecek gibi görünmektedir. Savaşın ilk yılında “Tahıl Koridoru” girişimleri sayesinde krizin seviyesini düşürse de, küresel çapta oluşan buğday yetmezliği hâlâ ciddi bir tehdit oluşturmaktadır.