ÖMER HAN DÖNEMİ HOKAND HANLIĞI (1809-1822)


Creative Commons License

Şen H.

Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, vol.3, no.5, pp.115-132, 2021 (Peer-Reviewed Journal)

  • Publication Type: Article / Article
  • Volume: 3 Issue: 5
  • Publication Date: 2021
  • Journal Name: Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi
  • Journal Indexes: TR DİZİN (ULAKBİM), Asos İndeks
  • Page Numbers: pp.115-132
  • Istanbul University Affiliated: Yes

Abstract

Hokand Hanlığı’nı 13 yıl idare eden Ömer Han, Narbuta Bek ve Ming Ayim’in ortanca çocuğu olarak 1787 yılında dünyaya geldi. Şehzadeliği döneminde eğitimine Hokand sarayında başladı ve ardından Hokand medresesine devam etti. Bu eğitimi esnasındaArapça ve Farsçayı bütün inceliğiyle öğrenerek doğu edebiyatınmerak saldı. Ağabeyi Alim’in han olmasıyla onun hizmetine girdi ve Alim Han (1799-1809)’ın askerî seferlerine katıldığı gibi 1805-1806 yılında gerçekleştirilen Taşkent seferinde Hokand ordusunu komuta etti ve tecrübe kazanması için Alim Han tarafından Mergilan valiliğine atandı. Mergilan valiliği esnasında dayılarının kızı Mahlar Ayim ile evlendi. Bu evlilikten, kendisinden sonra tahta geçecek olan Muhammed Ali ile Sultan Mahmud isminde iki çocuğu dünyaya geldi. Alim Han’a gerçekleştirilen darbe neticesinde 1809 yılında Hokand hükümdarı oldu ve ilk iş olarak darbeci devlet adamlarını ortadan kaldırarak kendi saltanatını kurdu. Kendi saltanatı döneminde devletin sınırlarını genişletmek için askerî seferler tertip etti. Buhara Emirliği ile Öretepe hâkimiyeti için kıyasıya bir rekabet içerisine giren Ömer Han, Kazak bozkırlarına sefer düzenleyerek Yesi (Türkistan)’yi hanlığın sınırlarına dâhil etti. Ömer Han’ın sınırları genişletme politikasından Kırgızlar da nasibini aldı. Kırgız bölgelerine sefer tertip eden Ömer Han, ayrıca Kırgız boyları arasındaki çatışmadan yararlanarak Kırgız bölgelerini de hanlığın sınırları içerisine dâhil etti. Askerî seferlerinin yanı sıra hanlığın yönetiminde ıslahatlar gerçekleştirdi ve mingbaşı, şeyhülislam gibi yeni makamlar oluşturdu. Döneminin büyük şairlerinden birisi olan ve Emirî mahlasıyla şiirler kaleme alan Ömer Han’ın saltanat devrinde edebî faaliyetlere büyük destek verildi. Çeşitli bölgelerden ünlü şairleri hanlığın başkenti Hokand’a getirerek başkenti dönemin sanat merkezlerinden birisi haline getirdi. Eşi Mahlar Ayim’in de divan sahibi bir şaiolmasının etkisiyle hanlıkta kadın şairler de ön plana çıkmaya başladı. Edebiyata verdiği desteğin yanında eğitime de önem veren Ömer Han, yeni medreseler bina ettirdi. Medreselerin yanı sıra imar faaliyetleriyle hanlıkta imarethaneler, su kanalları inşa edildi ve vakıf müesseseleri kuruldu.