püsküren lavlar, volkandan çıkarak başlıca jeomorfolojinin, lavın fiziksel özelliklerinin,
bileşiminin ve püskürme şiddetinin kontrolünde farklı yönlere doğru ilerler ve farklı
genişlikte alanlar kaplarlar. Tek bir lav incelendiğinde, kapladığı alanın farklı yerlerinde
kalınlığının genellikle geniş bir aralıkta değiştiği görülür. Jeokimyasal stratigrafi, volkanik
bir merkezden püskürerek birbirinden farklı yönlerde ve mesafelerde akan lavların
kalınlıklarının belirlenmesi ile hem lavın kendi içindeki jeokimyasal değişimlerin hem de
volkandan püsküren lav birimlerinin stratigrafik olarak denetlenmesi suretiyle, bir volkanik
sistemdeki zamana bağlı jeokimyasal değişimlerin ve bunların petrolojik nedenlerinin
görülebilmesi olanağı sağlar. Jeokimyasal verilerin bu şekilde sunulması, birçok petrolojik
parametrelerdeki zamana bağlı değişimlerin ortaya çıkarılması ve volkanik sistemlerin
magmatik evrimlerinin değerlendirilmesi için çok kullanışlıdır.
Van Gölü’nün kuzeydoğusunda yer alan Pliyosen yaşlı Etrüsk stratovolkanı, at nalı şekilli
kalderası ve 3100 m yüksekliği ile Doğu Anadolu’da çarpışmayla ilişkili önemli volkanik
çıkış merkezlerinden biridir. K-Ar jeokronolojik yaş verileri Pliyosen’de 4.9 ile 4.5 My zaman
aralığında bugünkü Etrüsk volkanının bulunduğu bölgede geniş alanlar kaplayan bir plato
bazalt volkanizmasının hüküm sürmüş olduğunu ve daha sonra Etrüsk volkanik sisteminin
ana gövdesinin 4.3 ile 3.6 My zaman aralığındaki dönemde bu plato üzerinde oluştuğuna
işaret etmektedir. Etrüsk volkanının ilk ürünleri trakitik ve latitik lav akışları, kaya çığı
çökelleri ve bu birimleri radyal olarak kesen dayk sistemleridir. Bu volkanik ürünler, kaldera
sonrası evre boyunca volkanın yamaçlarından püskürmüş trakidasitik ve riyolitik lav akışları
ile üzerlenmiştir.
Bu çalışmada K-Ar jeokronolojik yaş verileri, saha gözlemleri ve jeokimyasal analiz sonuçları
ile oluşturulan jeokimyasal stratigrafik kesitler ile volkanın altındaki magma odasının
evrimleşme süreçleri incelenmiştir. Jeokimyasal stratigrafik kesitler, Etrüsk volkanı altındaki
magma odasında magma karışımı (mixing – replenishment), asimilasyon ve kristalenme
süreçlerinin egemen olduğunu göstermektedir. Sözkonusu kesit, trakitik magmanın
bulunduğu magma odasının periyodik olarak bazaltik primitif magma ile tazelendiğine ve bu
işlem sonucunda latitik ile trakidasitik magmaların oluşturduğuna işaret eder.
Anahtar Kelimeler: Jeokimyasal stratigrafi, volkanostratigrafi, petroloji, Etrüsk volkanı.
As is known, in volcanic systems dominated by central eruptions, lavas erupting during
different eruption periods move in different directions and cover variable areas depending
on the geomorphology as well as their physical properties, compositions and eruption
rates. When the thickness of a single lava flow examined, it varies considerably in different
parts of the lava field. Geochemical stratigraphy allows the researchers to see the temporal
changes in the geochemistry of a volcanic system as well as petrologic reasons of these
variations by determining the thicknesses, volcano-stratigraphic position and geochemistry
of the individual volcanic units that travelled to various directions from an eruption center.
This kind of presentation of the geochemical data provides a very useful framework to the
researchers for a better understanding of temporal changes in a number of petrological
parameters and helps them evaluate the magmatic evolution of a volcanic system.
Pliocene Etrüsk stratovolcano, located in the northeast of Lake Van, is one of the most
important collision-related volcanic centers in Eastern Anatolia with an elevation of 3100 m
and a horseshoe-shaped caldera. Our K/Ar age determinations indicate that a widespread
plateau-forming basaltic volcanism occurred during the Pliocene between 4.9 and 4.5 Ma.
This was followed by the formation of the main volcanic edifice of the Etrüsk volcanic system
on that plateau in a period from 4.3 to 3.6 Ma. Initial products of the Etrüsk volcano are the
trachytic, latitic lava flows, debris avalanche and a set of radial dykes cutting them. These
products are overlain by trachydacitic and rhyolitic lava flows erupted from the flanks of the
volcano during the post caldera stage.
In this study, evaluation of magma chamber processes beneath the Etrüsk volcano have
been examined through a geochemical stratigraphic section constructed by K-Ar dating,
field observations and geochemical analysis. The aforementioned geochemical stratigraphic
sections indicate that magma mixing/replenishment, assimilation and crystallization were
the dominant processes in the magma chamber beneath the Etrüsk volcano. The section
also reveals that formation of the latitic and the trchydacitic lavas can be linked to episodic
replenishment of evolved trachytic magmas in the chamber by basaltic primitive magmas.
Keywords: Geochemical stratigraphy, volcanostratigraphy, petrology, Etrüsk volcano