Türkiye'nin Kuzeydoğusundaki Güncel ve Eski Buzulların Paleoiklimsel Etkilerinin Modellenmesi ve Morfometrik Analizler Kapmasında Değerlendirilmesi

Halis O., Bayrakdar C., Çılğın Z., Canpolat E., Döker M. F., Keserci F.

76. Türkiye Jeoloji Kurultayı, Ankara, Türkiye, 15 - 19 Nisan 2024, ss.1, (Özet Bildiri)

  • Yayın Türü: Bildiri / Özet Bildiri
  • Basıldığı Şehir: Ankara
  • Basıldığı Ülke: Türkiye
  • Sayfa Sayıları: ss.1
  • İstanbul Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Sirkler, dağ buzullarının tipik aşındırıcı yer şekilleridir ve buzullaşmanın şiddeti, rüzgâr yönü, bulutluluk ve solar radyasyon gibi paleoiklim ve çevresel koşullar hakkında bilgiler sunmaktadır. Batıda Giresun Karagöl (3107 m) Dağı’ndan doğu’da Artvin’in Şavşat ilçe sınırlarında yer alan Göze Dağı’na (3167 m) kadar Türkiye’nin kuzeydoğusu yer alan dağlar, birçok sirk, sirk gölleri, tekne vadi ve asılı vadi gibi çok sayıda buzul morfolojisine ait izler barındırmaktadır.

Paleoiklim ve çevresel koşullar hakkında çıkarım yapabilmek amacıyla PalaeoIce modeli Türkiye’nin kuzeydoğusunda uygulanmıştır. Kuzey Anadolu Dağları’nda önemli buzullaşma alanı olan Kaçkar ünitesinde yer alan buzul vadilerinin Son Buzul Maksimumuna ait kalınlık ölçümlerinde, Ceymakcur vadisinde maksimum buzul kalınlığı 338.18 m, ortalama kalınlık 96.3 m, buzul hacmi 0.860 km3 ve buzullaşma alanı 8.94 km2 ölçülmüştür. Bu vadiden sonra buzullaşma şiddeti bakımından Hastaf vadisine PalaeoIce modeli uygulanmış ve 215 m maksimum kalınlık, 71.3 m ortalama kalınlık, buzul hacmi 0.97 km3 ve buzullaşma alanı 13.6 km2 tespit edilmiştir. Kavron vadisinde 186.3 m maksimum kalınlık, 63.9 ortalama kalınlık, buzul hacmi 1.13 km3 ve buzullaşma alanı 17.70 km2 iken, Dübe buzul vadisinde ise maksimum kalınlık 147 m, ortalama kalınlık 50.3, buzul hacmi 0.309 km3 ve buzullaşma alanı 6.16 km2 olarak hesaplanmıştır. Benzer yöntem varlığını sürdüren, aktüel buzullar için de gerçekleştirilmiştir. Buzul dinamiğini anlamak, buz akışını yöneten kuvvetler ve mekanik özellikler hakkında bilgi sahibi olmak amacıyla hesaplanan kayma gerilimi değerleri ise buzul kalınlıkları ile orantılı olarak artış göstermiştir. Ceymakcur vadisinde buzulların maksimum kalınlığa eriştiği yüzeylerde 199 kPa değerleri ölçülürken, buzullaşmanın daha düşük kalınlık değeriyle temsil edildiği Dübe buzul vadisinde, maksimum kalınlığa karşılık gelen yüzeylerde ise 51 kPa değerleri ölçülmüştür. Tüm bunlara ek olarak, buzul vadilerine ait buzul akış ana hatlarının rekonstrüksiyonları da gerçekleştirilerek, buzul vadilerinin boyuna profilleri de çıkarılmış ve buzul erozyonu hakkında değerlendirmeler yapılmıştır. Buzul vadileri içerisinde yaklaşık 5.5 km uzunluk ile boyuna profil uzunluğu en kısa olan Ceymakcur vadisinde, sirklerden cephe morenine kadar 1200 m yükselti farkı ölçülmüştür. Modellerin yanı sıra, sirklere ait Python kodlu araçlar yardımıyla sirk morfometrisi de gerçekleştirilmiştir. ACME2 (Automated Cirque Metric Extraction) kullanılarak sirklerin uzunlukları, genişlikleri, eşikleri, tabanları ve sınırları çıkarılmış ve 49 adet morfometrik analiz gerçekleştirilmiştir.