Akademik Veri Yönetim Sistemi
Türk Harp Dili ve Edebiyatı Sempozyumu Bildiri Kitabı, Ankara, Türkiye, 21 - 22 Haziran 2022, ss.325-346
Türk dili tarihinde 14. yüzyılın ikinci
yarısında varlığını hissettirmeye başlayan ve 19. yüzyılın ikinci yarısı
itibariyle yerini farklı boyların hâkimiyeti altındaki edebî dillere bırakan
Doğu Türkçesi, 16. yüzyıl itibariyle Timürlü sülalesinin siyasî birliği
zamanında Alî Şîr Nevâyi ile birlikte ortak yazı dili çerçevesinde kullanılmaya
başlamış ve bu yazı dilinde pek çok eser ortaya konulmuştur.
Bu makalede de Zafer-nâme-i Emir Temür adlı
eserin Muhammed Ali İbn Derviş Ali Buhârî tarafından 1530-1531 yılları arasında
Doğu Türkçesine yapılan tercümesi üzerinden, askerlik teriminin kavram haritası
ortaya konulmaya çalışılacaktır. Nuruosmaniye Kütüphanesi’nde 2796 numarada
kayıtlı bulunan Zafer-nâme-i Emir Temür toplam 319 varak ve ortalama 19
satırdan meydana gelmektedir. Eser, Emir Timür’ün doğumu ile başlamakta, hayatı
boyunca yapmış olduğu seferlerin kronolojik anlatımıyla devam etmektedir.
Zafer-nâme-i Emir Temür, Türk devlet ve askerî
tarihi açısından önemli bir malzeme niteliği taşıyan söz varlığına sahiptir. Bu
yazıda da Emir Timur’un askerî teşkilatı, disiplini ve ordu düzeni; kullanılan savaş
aletleri, rütbe ve unvanlar, askerî birlikler vb. terimler üzerinden ele
alınmaya çalışılacaktır. Öncelikle üst başlık olarak asker, askerlik, ordu ve
savaşla ilgili tüm terimler tespit edilecek akabinde bu terimler kavram
alanlarına göre tasnif edilerek öne çıkan terimlerin Türk dili tarihi sürecindeki
seyri köken bilim açısından ele alınıp değerlendirilmeye çalışılacaktır.
Making its presence felt in the
history of Turkish language by the second half of the 14th century and from the
second half of the 14th century on, giving its place to other literary
languages under the influence of various tribes, Eastern Turkish, came to use
by Ali Şir Nevai from the 16th century on under the political union of the
Timurid Dynasty in the framework of a common written language and many literary
works were produced in this language.
In this article, it will be
endeavored to put forward a conceptual map of the military (service) throughout
the Eastern Turkish translation by Ali İbn Derviş Ali Buhari between the years
1530-1531, of the work titled Zafername that was originally written in Persian
in 1424 by Şerafe’d-dîn ‘Alî Yezdî. Having been registered in the number 2796
in the Library of Nuruosmaniye, Zafer-nâme-i Emir Temür consists of 319 foils
and 19 lines. The work begins with the birth of Emir Timur and proceeds with
the narration of his military campaigns throughout his life in a chronological
order.
Zafer-nâme-i Emir Temür contains a kind of vocabulary
which makes it a very significant piece of work in terms of the history of
Turkish states and military. In this paper, Emir Timur’s military organization,
discipline and military order will be tackled through the terms such as the combat
arms (that were in use), ranks, titles. First of all, the terms concerning
soldier, military (service), army and battle will be determined and afterwards
they will be categorized with regard to their conceptual fields, and the
featured terms and unfolding of them in the Turkish language history will be
tackled and evaluated in term of etymology.