Akademik Veri Yönetim Sistemi
Türk Sosyal Bilimler Derneği 18.Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi, Ankara, Türkiye, 24 - 26 Eylül 2025, ss.24-25, (Özet Bildiri)
Bu
çalışmada 19. yüzyılın son çeyreğinde yaşanan radikal değişimler arka planında
Girit’e ilişkin toplumsal hafızanın çatışan çıkarlar ve milliyetçilikler
bağlamında farklı düşünce ve bakış açıları açısından görselleştirilme
örneklerini incelemeyi hedefliyoruz. Bu geçiş döneminde yaşanan gelişmeler hem
Osmanlı/Türk ve hem de Yunan milliyetçiliği ve toplumsal hafızası açısından
önemli izler bırakmıştır. Bu dönem her iki taraf açısından da travmalar içeren
ve milliyetçi etkileri olan, milliyetçi bir formasyonla şekillenen ve yeniden
üretilen anlatılar ve onlara referanslarla canlı tutulmuş toplumsal hafızalara
sahiptir.
Yöntemsel
olarak toplumsal hafızanın oluşumunda görsel malzemelerin değeri ve kullanımını
örnekler üzerinden tartışacak, tarih ve sosyal araştırmalar alanında son on yıllarda
değeri kabul edilen ve kullanım alanları araştırılan görsel malzemeler ve
özellikle de fotoğraflar üzerinde duracağız.
Toplumsal
hafıza araştırmalarında yöntemsel olarak görsel göstergebilim ile tarihsel
bağlamsallaştırmayı birleştirmeyi, estetik seçimlerinden siyasi çıkarımlarına
kadar görsel malzemelerde gömülü olan katmanlı anlamları çözmek için çok odaklı
bir yaklaşım benimsiyoruz. Bu çerçevede bir yandan görsel malzemelerin
yaratıcıları ve kullanım alanları, estetik tercihleri ve siyasal anlamları
incelenecek. Görsel malzemelere ek olarak bir yandan da resmi tarih yazımı
dışında kalan ama onlarla karşılıklı olarak etkileşim içinde bulunan anılar,
günlükler, yaşam öyküsü anlatıları gibi malzemelerin toplumsal hafızayı
yansıtmak ve şekillendirmek açısından işlevleri tartışılacaktır. Fotoğraf ve
diğer görsel malzemelerin dönemin siyasal, kültürel ve ideolojik koşulları ile
ilişkisi ve bu geçiş döneminde Girit’te güç ilişkileri ve kimlik oluşturma dinamikleri
açısından değerlendirilmesini ve içerik analizini yapmayı istiyoruz.
Toplumsal
hafıza oluşumunda temel olarak büyük güçlerin çatışma alanı içinde bulunan Doğu
Akdeniz coğrafyasında yönetici sınıflar ve seçkinlerin ve giderek ulus
devletlerin şekillendirdiği milliyetçi çerçevenin oluşturduğu ve çatışma odaklı
“yukarıdan hafıza” etkili olmuş, bu çerçeve çoğaltılarak daha sonraki çatışma
momentlerinde yeniden ve yeniden üretilmiştir. Osmanlı/Türk geleneğinde
Balkanlar ve diğer coğrafyalarda yaşanan toprak kayıpları ve sonrasında yaşanan
nüfus mübadelesi toplumsal hafızanın temel eksenini oluşturmuştur. Aynı
tarihsel bağlam ve kayıplar Yunan milliyetçiliğini güçlendiren temaları öne
çıkarmıştır. Girit bağlamında “Girit’in kaybı” ve diğer tarafta “Girit’in
Yunanistan’la birleşmesi” temaları daha sonraki toplumsal hafızanın temel
eksenini oluşturmaktadır. Diğer yandan çoğu kez görünmez ve değeri bilinmez
olsa da aşağıdan hafıza’nın örneklerini oluşturan göç eden, yoksulluk çeken,
mağdur olan kişilerin, aile ve küçük grupların anlatıları mevcuttur.
Fotoğraf
ve bu bağlamda üretilen gravürler, resimler, heykeller, illüstrasyonlar,
karikatürler ve filmler gibi her türlü görsel malzeme tarihçiler ve sosyal
bilimciler için eleştirel değerlendirme ve metodolojiler için değerli bir malzeme
oluşturmaktadır.
Bu
çalışmada Girit fotoğrafçılığı açısından yukarıdan hafızanın oluşumu,
sembolizmi ve yaygınlaşması, örnek fotoğrafçılar ve çalışmaları açsından
incelenecektir. Söz etmek istediğimiz örnek ara dönemde Girit’e Yüksek Komiser
olarak atanan Prens Yorgos’un Pericles Diamantopoulos tarafından hazırlanan fotoğraf
albümü olacaktır. Bu albüm yukarıda sayılan özellikler açısından incelenecek,
ayrıca hanedanlar ve üst sınıfların soylu aile albümleri bağlamında
karşılaştırmalı olarak ele alınacaktır.