Anıtsal Olandan Gündeliğe: Pessinus’ta Yaşayan Mirasın İzini Sürmek

---

Tezin Türü: Doktora

Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Antropoloji, Türkiye

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: Ceylin Arslan

Danışman: Güldem Büyüksaraç

Özet:

Bu doktora tezi, Türkiye’deki pek çok miras alanına kıyasla görece az incelenmiş Pessinus Antik Kenti (Eskişehir ili, Sivrihisar ilçesi, Ballıhisar köyü/mahallesi) ve çevresine odaklanmaktadır. MÖ 8. yüzyılda yarı mitolojik Frigya Kralı Midas tarafından Ana Tanrıça Kybele’nin kutsal kenti olarak kurulduğu rivayet edilen Pessinus, Sivrihisar’ın güneydoğusunda, deniz seviyesinden yaklaşık 950 metre yükseklikteki bir vadide, antik bir nehir yatağı olduğu düşünülen ve zamanla kurumuş olan Gallos’un üzerinde yer almaktadır. Roma ve Bizans kalıntılarıyla zenginleşen bu çok katmanlı miras alanı, 1834’te keşfedilmiş; 1967-2014 yılları arasında Ghent ve Melbourne Üniversitesi olmak üzere farklı uluslararası ekiplerce kazılmış ve 2025 itibariyle Eskişehir ETİ Arkeoloji Müzesi ile Anadolu Üniversitesi’nin yürüttüğü ulusal bir kazı programıyla yeniden araştırılmaya başlanmıştır.

Pessinus kalıntılarının arasında varlığını sürdüren Ballıhisar ile Sivrihisar’ın diğer yerleşimleri sınırlı tarım ve hayvancılıkla ayakta kalmaya çalışırken, geçim kaynaklı göçler nedeniyle nüfusları giderek azalan tipik Anadolu köyleridir. Ballıhisar özelinde, köyden göçün başlıca nedenleri arasında arkeolojik sit kısıtlamalarının yarattığı iskân ve barınma sorunları öne çıkmaktadır. Madencilik ve yanlış tarım uygulamaları gibi baskılara maruz kalan Sivrihisar peyzajında, insansızlaşmanın kuraklaşma (örneğin, doğal sit niteliğindeki Balıkdamı Göleti) ile eş zamanlı ilerlediği gözlenmiştir. Dolayısıyla, su sıkıntısının akutlaştığı Ballıhisar ve civarı bugün, arkeoloji  kadar sürdürülebilirlik projelerinin de konusu olmaktadır.

Araştırma, Pessinus’u kültürel miras yönetimi ile kırsal yaşam dinamiklerinin kesişiminde bir “yaşayan miras peyzajı” olarak incelemeyi amaçlamaktadır. Yetkilendirilmiş miras söylemi (AHD, Smith 2006), kazı raporları, sit kararları ve koruma mevzuatı aracılığıyla Pessinus’un anıtsal ve tarihsel değerini öne çıkarırken, kırsal yaşamın gündelik gerçekliğini gölgede bırakır. Oysa Ballıhisar ve çevresi; yerel toplulukların geçim stratejileri, mekânsal ilişkileri ve belleğiyle sürekli yeniden üretilen dinamik bir eylem-ağıdır. Bu tez, Pessinus ve çevresine yönelik miras yönetimi, kırsal yaşam pratikleri ve farklı ölçeklerdeki aktörler (yerel halk, devlet kurumları, STK’lar, sermaye yatırımları, arkeologlar vd.) arasındaki eklemlenme ve gerilim noktalarını çok aktörlü bir eylem-ağı perspektifinden analiz edecektir.

 

 

Araştırmanın odağını oluşturan sorular şunlardır:

1. Pessinus’un miras değerini kim, nasıl tanımlar? Resmi ve yerel anlatılar arasında nasıl bir farklılaşma söz konusudur?
2. Yetkilendirilmiş miras söylemi, Pessinus’a dair neleri görünür, neleri görünmez kılıyor?
3. Pessinus ve çevresinde arkeolojik kazılar, koruma mevzuatı, devlet politikaları, sürdürülebilirlik projeleri ve sermaye yatırımları gibi farklı aktörlerin müdahaleleri, kırsal toplulukların geçim stratejileri ve peyzajla ilişkilerini nasıl etkiliyor? Yerel halk bu müdahaleler hakkında ne tür tutum ve görüşler sergiliyor?
4. Pessinus ve çevresi, kültürel miras yönetimi ile kırsal yaşamın kesişiminde nasıl bir “yaşayan miras peyzajı” olarak yeniden anlamlandırılabilir ve bu perspektif miras yönetimi politikalarına hangi eleştirel katkılar sunar?

Araştırma, etnografik alan çalışması (katılarak gözlem, görsel belgeleme, yarı yapılandırılmış görüşmeler, sözlü tarih) ile metinsel söylem analizi (arkeolojik raporlar, bilimsel yayınlar, kurumsal belgeler, yasal mevzuat, STK proje çıktıları vd.) ve ağ haritalama yöntemlerini birleştirecektir.