Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edebiyat Fakültesi Bölümü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2020
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: İSMAİL HAKKI KURTULUŞ
Asıl Danışman (Eş Danışmanlı Tezler İçin): Simge Özer Pınarbaşı
Özet:
Türkiye Trakya'sı, Avrupa-Asya geçiş güzergâhında yer almasıyla, buradan geçen önemli ana karayolları, Ege, Marmara ve Karadeniz'e kıyısı bulunması sebepleriyle deniz ulaşımı imkânları, verimli topraklarından özellikle elde edilen tahıl ürünleri avantajıyla, tarihi çağlar süresince önemli olmuştur. Tüm bu stratejik nedenlerle, Doğu Trakya yarımadası, üretilen malların ticaretinin yapılabilmesi için, yönetimi altında kalmış oldukları devletlerin, çoğunlukla imparatorlukların yönetim, otorite ve mallarının korunduğu ticari merkezler olarak kurulan birçok kaleye ev sahipliği yapmıştır. Ayrıca bu kaleler, belli bir plan dâhilinde araziye yerleştirilerek, askeri bir stratejinin de parçası olmuşlardır. Kaleler ayrıca yapıldıkları çağ, toplumun ihtiyaçları, kültürün bilgi ve maddi imkânları, kuruldukları topografik alanlara göre şekillenerek, çok farklı ihtiyaçlara cevap verecek plan tipleri ve içeriklere sahiptirler. Türkiye Trakya'sının en batısında yer alan Edirne, özellikle bugünkü Yunanistan-Türkiye sınırını oluşturan, tarihsel süreç içinde Edirne Kale-Kentinin, Enez Kalesi yanından Ege denizine ulaşımını sağlayan önemli bir su yolunu sınırları içinde barındırmaktadır. Meriç Nehri'nin bu stratejik durumu, kalelerin yerleşmesinde etkileyici bir unsurdur. Ayrıca, Yunanistan tarafında bir kısmı ayakta kalan kalelerin bazı örnekleri tezin değerlendirme bölümünde tanıtılmıştır. Edirne Kalesi'nin merkezi bir rol üstlendiği, etrafında oluşturulduğu anlaşılan kaleler ağının tespiti ile belirlenmiştir. Edirne il sınırları, kuzey-güney ekseninde uzanan bir yapıya sahiptir ve kapsadığı alan içinde, çok sayıda kale kalıntısı bulunmaktadır. Bu alan içinde en kuzey sınırından, en güneydeki Saros Körfezi kıyılarına kadar bulunan geniş alanda, Traklar'ın Geç Demir çağ, Roma, Bizans dönemlerine ait birçok kale ve bir kule bulunmuştur. Ayrıca, Saroz körfezi içindeki Üç Adalardan bir olan Büyükada üzerinde, ilk defa ismi 1731 yılına ait belgede geçen, Osmanlı İmparatorluğu dönemine ait bir kaleye ait kalıntılar bulunmaktadır. Duvar izleri takip edilebilen 16 kale, savunma duvar izi bulunmayan yedi muhtemel kale alanı, üzerinde arazi çalışması yapılmayan, önceden üzerinde çalışılan ve hakkında bilgi bulunan bir kale (Osmanlı dönemi) alanı olmak üzere toplam 24 alan tezde işlenmiştir. Çalışma sırasında Enez yakınında, Geç Demir çağ dönemine ait, Hisarlıdağ üzerinde bulunan tahkimatlı alan, türünün ilk örneği olarak önemlidir ve çok geniş bir alana kurulmuş yapısıyla dikkat çekicidir. Geniş kapsamlı olarak incelenmiş, planı çıkarılmış ve yaklaşık olarak tarihlendirilerek işlevi belirlenmiştir. Ayrıca, bu tahkimatlı alanın yakınında, Yazır (Çandır) Köyünün arazisi içinde bulunan dairesel tahkimatlı yapı kalıntısı da, bölge kabilesinin şefinin kullanımı için yapılmış tahkimatlı malikânedir. Bu kalıntının da planı çıkarılıp, uzak ve yakın coğrafyada ki benzer örnekleriyle karşılaştırılarak geniş bir şekilde incelenmiştir. Edirne il sınırları içinde bulunan kalelerin tespit ve değerlendirilmesi sonucunda, bulunan kalelerin ve tahkimatlı yerleşmelerin sayısının hiç de azımsanmayacak sayıda olduğu, çoğunluğunun Bizans dönemine ait olduğu, hepsinin taş malzemeyle yapıldığı, Geç Demir çağ kalelerinin kuru taş duvar tekniğiyle yapıldığı ve harç kullanılmadığı, Roma ve Bizans kalelerinin hepsinde harç kullanıldığı anlaşılmıştır. Bizans dönemi kalelerinin moloz taş duvar tekniğiyle yapıldığı, bazılarında tuğla malzeme de kullanıldığı görülmüştür. Bulunan kaleler, değerlendirme bölümünde, yoğunlaştığı bölgeler, bulunduğu alanlar, plan özellikleri, mimari özellikleri, yapım malzemelerine göre sınıflandırılmıştır. Yapılan tez çalışması, karşılaşılan zengin kale buluntularıyla, bölgede geçmişleri bilinmez bir durumda bekleyen bu yapılara kimlik vermiş, planları yapılmış, geniş kapsamlı olarak incelenmiş, daha sonra yapılacak arkeolojik kazı çalışmaları için öncü olmayı amaçlamıştır. Anahtar Kelimeler: Edirne, kale, horia, oppida (oppidum), tahkimatlı yerleşme, kule, Geç Demir çağ, Trak, Roma, Bizans, Osmanlı