Osmanlı sıhhiye teşkilatı (1838-1920)

Tezin Türü: Doktora

Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edebiyat Fakültesi Bölümü, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2024

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: HİKMET ÇİL

Danışman: Ali Fuat Örenç

Özet:

Osmanlı Devleti, XIX. yüzyılda siyasi, ekonomik ve askeri pek çok alanda çağın koşullarına göre düzenlemeler yapmıştır. Bu düzenlemeler ile birlikte bazen mevcut kurumları iyileştirilmiş bazen de bunların yerine yeni kurumlar tesis edilmiştir. Değişim yaşandığı alanlardan biri de Osmanlı sağlık teşkilatı olmuştur. Klasik dönemde Osmanlı'da sağlık işlerini Hekimbaşılık kurumu yürütmekteydi. Hekimbaşılar devletin hem saray hem de halk sağlığından sorumluydu. Sultan II. Mahmud dönemi(1808-1839) reformları ve akabinde Tanzimat sürecinde (1839-1876) bu müessesenin üstlendiği sağlık hizmetleri iki ana yapı etrafında oluşturulmuştur. Böylece halk sağlığı ve salgın hastalıkları için iki ayrı uzmanlık alanı teşkil edilmiştir. Bu bağlamda salgın hastalıklarla mücadele etmek amacıyla Avrupa'daki modern usullere uygun tarzda yeni kurumlar oluşturulmuştur. Bu üst kurumlardan biri Meclisi Umur-ı Sıhhiye (1838-1920) iken bir diğeri de halk sağlığı hizmetleri için faaliyet gösteren tıbbiye meclisleri (1840-1913) ve devamında oluşturulan Sıhhiye Müdüriyeti Umumiyesi (1913-1920)'dir. Bu çalışma iki ana konu ekseninde şekillenmiştir. Bunlardan biri Osmanlı'da salgın hastalıklar için teşkil edilen modern idarî kurumların merkez-taşra teşkilatları diğeri ise halk sağlığına yönelik oluşturulan müesseselerdir. İlk olarak salgın hastalıklarla mücadele etmek amacıyla oluşturulan Meclis-i Umur-ı Sıhhiye'nin teşkilatı ele alınmıştır. Çalışmanın diğer bir ana konusu ise halk sağlığı alanındaki yapılanmalardır. Bu kapsamda Osmanlı Devleti halk sağlığı hizmetlerini taşraya götürebilmesi amacıyla ihdas edilen Mekteb-i Tıbbiye Nezareti ile Nezaret-i Tıbbiyei Mülkiye çatısı altında oluşturulan tıbbiye meclisleri ve Sıhhiye Müdüriyet-i Umumiyesi ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Devlet, halk sağlığı hizmetlerini modern tıbba göre yaygınlaştırmayı hedeflemiştir. Böylelikle çalışmada bahsi geçen bu kurumların merkez ve taşra teşkilat yapıları ayrıntılı olarak değerlendirilmiştir.