Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2024
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Ömer ÇELEBİ
Danışman: Hüseyin Turoğlu
Özet:
Hidrolojik modellemeler; hidrolojik döngüdeki
olayları simüle etmeye çalışan, gerçek dünya sisteminin basitleştirilmiş
temsili olarak ifade edilebilir. Sel ve taşkın alanlarının saptanması ve taşkın
koruma konulu çalışmalar için sıklıkla başvurulan hidrolojik modellemeler; su
mevcudiyeti ve gelecek senaryoları, çevresel planlama, su kaynakları yönetimi,
uygulamalı jeomorfoloji ve mühendislik çalışmalarında da kullanılabilecek
çözümler üretir. Gerçeği simüle etme özelliği, zamanla hidrolojik
modellemelerin iyileştirilmesi ihtiyacını doğurmuş; araştırmacılar, yaptıkları yenilikçi
çalışmalarla gerçeğe en yakın simüle işlemini gerçekleştiren yöntemleri ortaya
koymuştur. Bu yüksek lisans tezinde de temel amaç, akım gözlem istasyonu
bulunmayan küçük akarsu havzalarında, gerçeğe en yakın akım tahmini
gerçekleştiren Eğri Numarası (Curve Number) yönteminin saptanmasıdır. Üç eğim
ayarlı, bir revize ve bir standart yöntem olmak üzere toplamda beş farklı Eğri
Numarası yöntemi kıyaslanmaya tâbi tutulmuştur. CORINE 2012 arazi örtüsü ve arazi
kullanımı verisi, Kümbet Yaylası ve Yavuzkemal Meteoroloji İstasyonları
rasatları ve ulusal toprak veritabanı kullanılarak Eğri Numarası yöntemleri
Aksu Çayı üst havzasında uygulanmıştır. 3000 metrenin üzerine kadar yükselen
çalışma sahasında, soğuk dönemde kar yağışı etkin olup, sıcak dönemde kar
erimesi ve dolayısıyla gecikmeli akış etkin olmaktadır. Gecikmeli akışın, akım
tahminleri üzerindeki dezavantajını daha net ifade edebilmek amacıyla akış
tahminlerinin soğuk dönem ve sıcak dönem olmak üzere yılın iki farklı bölümünde
yapılmasının mantıklı olduğu düşünülmüştür. Meteoroloji istasyonlarından alınan
yağış verileri frekans analizi yöntemi kullanılarak akım tahmini işlemi için
hazır hale getirilmiştir. Akım tahmini sonuçlarının kıyaslanabilmesi için E22A061
numaralı akım gözlem istasyonu verileri kullanılmıştır. Kıyaslama işlemi için
ortalama hatalar karesi (MSE), kök ortalama hatalar karesi (RMSE), ortalama
mutlak hata (MAE), ortalama mutlak yüzde hata (MAPE) yöntemleri kullanılmıştır.
Hata ölçütü yöntemlerine göre elde edilen sonuçlar; ilk yöntem olan standart
yöntemden sonra ortaya konulan yöntemlerin hem sıcak hem de soğuk dönemde
standart yöntemden daha gerçekçi olduğunu göstermektedir. Soğuk dönemde
Sharpley ve Williams’a ait eğim ayarlı eğri numarası yöntemi ile birlikte Ajmal
ve arkadaşlarına ait eğim ayarlı eğri numarası yöntemi en gerçekçi
yöntemlerdir. Sıcak dönemde ise gecikmeli akış, yöntemlerin performanslarını
gözle görülür oranda azaltmıştır. Bu dönemde en etkili yöntem Ajmal ve arkadaşlarına
ait eğim ayarlı eğri numarası yöntemi olmuştur. Yöntemlerin kendi aralarındaki
bu denli performans farklılıkları, yapılması düşünülen çalışmalarda dikkate
alınmalıdır.
Anahtar Kelimeler: Hidrolojik
Modelleme, Eğri Numarası, Yüzey Akışı, Coğrafi Bilgi Sistemleri, Aksu Çayı
(Giresun) Havzası, Gecikmeli Akış, İnfiltrasyon